Romowie Karpaccy
Dzieci romskie z grupy Romów Karpackich
Historycznym doświadczeniem dużej części Romów Karpackich była kampania przymusowej asymilacji, zarządzona przez cesarzową Marię Teresę i kontynuowana przez jej syna, Józefa II. Monarchia austro-węgierska była w II połowie XVIII w., obok Hiszpanii, miejscem największych prześladowań Romów, przybierających postać systematycznego i zorganizowanego dążenia do całkowitego zniszczenia ich kulturowej odrębności. W rezultacie polityki przymusowej asymilacji, obejmującej m.in. zakaz posługiwania się językiem romskimi, wielu współczesnych Romów Karpackich, zwłaszcza węgierskich i słowackich, nie zna romani i wielu romskich tradycji. Są to tzw. Romungri, czyli „Romowie węgierscy”, choć żyją w różnych krajach, nie tylko na Węgrzech.
Tradycyjną profesją Romów Karpackich było kowalstwo, a także – w początkowym okresie – płatnerstwo. Spośród Romów Karpackich, zwłaszcza na Węgrzech, rekrutowali się jedni z najbardziej znanych romskich muzyków, których status społeczny był o wiele wyższy niż reszty Romów. Ci ostatni podejmowali wszelkie możliwe prace, np. w charakterze niewykwalifikowanych robotników przy budowie dróg, wypalaczy cegieł, czy dorywczych robotników rolnych. Po II wojnie światowej wielu Romów Karpackich zostało zatrudnionych w komunistycznych zakładach przemysłowych, co przyczyniło się do ich częściowej asymilacji, a następnie – po upadku komunizmu – do bezrobocia i społecznej degradacji.
Grupy Romów Karpackich nie mają ustalonych etnonimów: ich członkowie z reguły określają się poprzez lokalizację geopolityczną – jako Romowie pochodzący z danego kraju – i konkretne miejsce zamieszkania. Z językowego punktu widzenia można wśród nich wyróżnić Romów północnokarpackich i południowokarpackich. Ci pierwsi to przede wszystkim słowaccy i polscy Romowie Karpaccy. Romowie słowaccy, czasem określani jako Servika, zamieszkują również tereny Republiki Czeskiej (dawna ludność romska Czech i Moraw została niemal całkowicie wymordowana w czasie II wojny światowej a w jej miejsce pojawili się tam po wojnie poszukujący pracy Romowie słowaccy) oraz Ukrainę Zakarpacką. Polscy Romowie Karpaccy określani są czasem jako Bergitka Roma, co w dialekcie grupy Polska Roma oznacza Romów górskich. Mamy tu do czynienia z ciekawą choć całkiem często spotykaną sytuacją, że pewna grupa romska jest znana pod nazwą, która jest jej nadana przez inną grupę. Współcześnie określenie „Bergitka Roma” zyskało pewną popularność wśród nie-Romów i czasami jest też używane przez samych Romów Karpackich. Być może w przyszłości ten egzoetnonim, pochodzący z innego dialektu romskiego, stanie się ich endoetnonimem. Polscy Romowie Karpaccy są drugą pod względem liczebności grupą romską zamieszkującą Polskę (ok. 5 tys. osób – choć są to dane bardzo niepewne). Są też grupą najbiedniejszą, którą najbardziej dotknęły negatywne konsekwencje postkomunistycznej transformacji. Ze względu na brak tradycji wędrownej oraz rozbudowanej koncepcji rytualnej czystości, która charakteryzuje grupy prowadzące niegdyś wędrowny tryb życia, są często przez innych polskich Romów traktowani jako gorsi i izolowani, co przejawia się np. w tym, że polscy Romowie Karpaccy częściej zawierają związki małżeńskie z nie-Romami niż z Romami pochodzącymi z innych grup.
Do Romów południowokarpackich zaliczamy Romów zamieszkujących północne Węgry, przy granicy ze Słowacją, oraz Romów z austriackiej prowincji Burgenland, którzy żyją też w zachodnich Węgrzech. Romowie obecnie zamieszkujący Burgenland przybyli tam po II wojnie światowej z Węgier. Dawna romska ludność Burgenlandu została przez austriackich nazistów deportowana do obozów zagłady i wymordowana. Różnice między poszczególnymi grupami Romów Karpackich są jednak niewielkie. Można powiedzieć, że są to zbiorowości bardzo do siebie zbliżone, tak pod względem języka, jak i historii, tradycji i sposobu życia, a różnice między nimi są mniejsze niż w przypadku Romów Bałkańskich i Vlax.