Uroczystości upamiętniające transport Romów do Auschwitz-Birkenau

23 sierpnia 2015 roku odbyły się uroczystości upamiętniające transport Romów z obozu pracy w Hodoninie koło Kunštátu (Czechy) do Auschwitz-Birkenau w 1943 roku. W obchodach uczestniczyli członkowie społeczności romskiej, jak również przedstawiciele władz Czech – Minister Kultury Daniel Herman i Minister ds. Praw Człowieka i Równouprawnienia Jiří Dienstbier, Stanislav Křeček-  Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Nathan Weber-  przedstawiciel Ambasady USA oraz inni przedstawiciele Korpusu Dyplomatycznego.  Łącznie w obchodach wzięło udział ok 100 osób.  Stowarzyszenie Romów w Polsce reprezentowała dr Kinga Orzeł – Dereń. Uroczystości zostały zorganizowane przez Muzeum Kultury Romskiej w Brnie.
Obóz w Hodoninie był obok obozu w Letach miejscem przejściowego osadzenia Romów w Protektoracie Czech i Moraw przed ich deportacją do KL Auschwitz-Birkenau. Trafiło do niego niemal 1400 Romów.
Po raz pierwszy  Republika Czechosłowacka podjęła próbę  rozwiązania „kwestii cygańskiej” w 1927 roku, wydając ustawę o „Wędrujących Cyganach”. W praktyce oznaczało to, że  Romowie musieli ubiegać się o specjalne pozwolenia na pobyty nocne w miejscach, do których zawędrowali . Oficjalnym celem było  „ucywilizowanie” romskiego sposobu życia, ale restrykcyjne prawo pozbawiało Romów  ich swobód obywatelskich.  Stało się wyrazem oszczerczych, zniesławiających postaw społeczeństwa skierowanych do tej mniejszości.
Pierwszym z działań antyromskich w Protektoracie Czech i Moraw był edykt  Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1939 roku, który nakazywał wszystkim Romom  osiedlenie i rezygnację  z ich migracyjnego sposobu życia. Każdy, kto nie przestrzegał edyktu mógł być zesłany do specjalnych obozów pracy w Czechach obóz Letach w Písku, na Morawach obóz Hodonín u Kunštát. Z Rozporządzenia w sprawie Prewencyjnej  walki z przestępczością  (1942), rząd wprowadził model aresztu oparty na niemieckiej Rzeszy, podobnie jak to miało miejsce w Letach, Hodonínie, Praga-Ruzyně oraz w Pardubicach i obozie koncentracyjnym Auschwitz I.
Z reformą wprowadzoną w czerwcu 1942 roku administracja podporządkowana była protektoratom urzędów okupacyjnych, prowadząc otwarcie rasowe polityki antycygańskie. W dniu 10 lipca 1942 roku w Protektoracie wydano rozkaz walki z „cygańską plagą“  był on kopią równoległego  ustawodawstwa niemieckiego.
Na podstawie postanowienia walki z „cygańską plagą“, wprowadzono  rejestr „Cyganów i półcyganów”. Prawo to wprowadzono w dniu 2 sierpnia 1942 roku. Po raz pierwszy, wszystkie osoby  posiadające jakąś  „część cygańskiej krwi” były  ujmowane  w rejestracjach bez względu na ich sposób życia często na podstawie podejrzeń o  „aspołecznych zachowaniach”.
Według spisu z 2 sierpnia 1942 roku, ponad 6500 ujęto jako  Romów z Protektoratu, z których mniejsza część została wysłana do nowo otwartych „obozów cygańskich” w Letach i Hodonínie, które do tego momentu pozostawały obozami pracy.
Obóz w Letach został przeznaczony na koncentrację Romów z Czech, przeszło przez niego ok. 1300 więźniów, w tym 36 dzieci, które się tam urodziły. Wyniszczające prace, głód, nadmierne stłoczenie w barakach, plagi owadów, a także zły stan zdrowia więźniów – to wszystko przyczyniło się do rozprzestrzeniania się chorób, a w konsekwencji śmierci. Taką śmiercią zginęło 326 mężczyzn, kobiet i dzieci. Trzy transporty do obozu koncentracyjnego Auschwitz były złożone innych więźniów, którzy nie przeżyli wojny.
Obóz w Hodonínie był przeznaczony dla Romów z Moraw. Łącznie przebywało w nim ok. 1400 więźniów, w tym 34 dzieci urodzonych w obozie . Z tej liczby 207 więźniów zginęło, a 855 z nich wysłano do Auschwitz.
Faza końcowa rozwiązania „kwestii cygańskiej” rozpoczęła się w dniu 16 grudnia 1942 roku, na mocy  tak zwanego dekretu Auschwitz wydanego przez  Heinricha Himmlera, Ministra Spraw Wewnętrznych Rzeszy i przywódca SS. Ponieważ istniał już wykaz „Cyganów” z Protektoratu (z 2 sierpnia 1942 roku) to wykazy „Cyganów” przeznaczonych do transportu do Auschwitz były łatwe do przygotowania.
W marcu 1943 roku, znaczna część Romów odesłano najpierw z Moraw (1,038 osób), a następnie z Czech (642 osób), a na końcu z obu obszarów na raz (1,042 osób). Drugi etap deportacji składał się z transportów w maju (w sumie 853 osób z Czech i Moraw), sierpniu (767 osób łącznie z Moraw) i październiku (93 osób z Czech i Moraw). Ostatni Romowie zostali deportowani z Protektoratu  w mniejszych transportach, lub indywidualnie.
Po wyzwoleniu w 1945 roku tylko 583 mężczyzn i kobiet romskich, wrócili do swoich domów. Oryginalna populacja Romów  w Czechach została zatem prawie całkowicie unicestwiona w okresie okupacji hitlerowskiej.