RELACJA Z OBCHODÓW  Europejskiego  Dnia  Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti – 81 rocznica likwidacji tzw. „Zigeunerlager”  w KL Auschwitz-Birkenau

2 sierpnia 2025 roku w byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau odbyły się uroczyste obchody upamiętniające 81. rocznicę Europejskiego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Uroczystości zorganizowane przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Centrum Historii i Kultury Romów i Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau przyciągnęły przedstawicieli wielu krajów europejskich.

W tegorocznych obchodach wzięli udział wysokiej rangi przedstawiciele instytucji europejskich i krajowych. Wśród najważniejszych gości znaleźli się :

Theodoros Rousopoulos, Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy

Martin Hojsík, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego

Lucie Fuková, Komisarz Rządu Czeskiego ds. Romów

Rudolf Murka, potomek ofiar Holokaustu i wieloletni działacz na rzecz pamięci romskiego holocaustu

Edward Dębicki, 91-letni świadek historii i ocalały z Zagłady, wybitny muzyk i poeta

Dieter Flack, Ocalały świadek historii z Niemiec

Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce

Romani Rose, Przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów

Ryszard Śmiałek, Wicewojewoda Małopolski

Program uroczystości

Ceremonia rozpoczęła się o godzinie 9:30 w Auschwitz I symboliczną wizytą międzynarodowych delegacji w Muzeum Auschwitz, gdzie uczestnicy zwiedzili blok 13 zawierający wystawę poświęconą Holokaustowi Romów oraz złożyli wpis do Księgi Gości. Następnie przy „Ścianie Straceń” (tzw. Czarnej Ścianie) zapalono świece i złożono wieńce.

Główne uroczystości odbyły się w Birkenau, w Miejscu Pamięci Romów i Sinti w odcinku obozowym B II e, gdzie w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku Niemcy zamordowali ostatnich ponad 4300 więźniów romskich.

Przemówienia i wyróżnienia

Podczas ceremonii upamiętniającej, przemawiający nawiązywali nie tylko do potrzeby kultywowania pamięci o tragicznej przeszłości, ale także apelowali o zwrócenie uwagi na narastające tendencje antyromskie, antyimgranckie oraz rosnący rasizm i ksenofobię, któremu należy się przeciwstawić,

Roman Kwiatkowski w swoim przemówieniu łączył pamięć historyczną z aktualnymi wyzwaniami społecznymi: „Dziś, w 81. rocznicę nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, stajemy tu – w miejscu największej zbrodni przeciwko Romom i Sinti – by oddać hołd ponad 4 300 zamordowanym w 'Zigeunerlager’. Tu, gdzie zgasło tyle istnień, chcemy przywracać pamięć – nie dla przeszłości, ale dla przyszłości”.

Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce nie unikał tematów współczesności: „Dziś jednak szczególnie niepokoi mnie coś jeszcze. Po ulicach polskich miast znów przeszły tłumy skandujące hasła odrzucenia i nienawiści. 'Stop imigracji’, 'Polska dla Polaków’ – to alarmujący sygnał, że historia próbuje otwierać dawno zamknięte drzwi”.

Kwiatkowski podkreślił globalny wymiar problemu: „Niepokojące jest to, że tendencje rasistowskie, ksenofobiczne i dyskryminacyjne przybierają na silę w wymiarze globalnym”.

Edward Dębicki, w wieku 91 lat, podzielił się osobistymi wspomnieniami: „Jestem tutaj z Wami jako Rom, muzyk, twórca, świadek historii naszego narodu. Jestem kimś, kto przeżył zagładę i stoi dziś przed Wami w wieku 91 lat, aby podzielić się moim doświadczeniem”.

Dębicki opisał swoje doświadczenia wojenne: „Gdy w 1944 roku likwidowano obóz romski w Auschwitz-Birkenau, miałem 9 lat. Ukrywaliśmy się w lasach, żyliśmy w ziemiankach w nieustannym strachu, widzieliśmy śmierć na każdym kroku. Przeżyłem, bo los tak chciał. Ale noszę w sobie pamięć o tych wszystkich, którzy nie mieli tego szczęścia”

Lucie Fuková w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie utworzenia Rady Konsultacyjnej przy Muzeum Kultury Romskiej w Czechach: „Potomkowie czekali wiele lat na ten moment – na godne uczestnictwo Romów w organach doradczych ds. dziedzictwa”.

Ważne wyróżnienie

Podczas uroczystości miała miejsce ceremonia wręczenia Krzyża Zasługi dla Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce Romana Kwiatkowskiego, za zasługi na rzecz społeczności romskiej.  Order wręczył Wicewojewoda Małopolski Ryszard Śmiałek.

Kontekst historyczny

81 lat temu, w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, Niemcy zlikwidowali tzw. obóz rodzinny dla Romów (Zigeunerfamilienlager) w Auschwitz II-Birkenau. Zginęło wówczas około 4300 więźniów – dzieci, kobiet i mężczyzn, którzy pomimo zaciętego oporu zostali zamordowani przez SS.

Ogółem w Auschwitz zginęło ponad 20 tysięcy Romów spośród około 23 tysięcy deportowanych z 14 krajów. Szacuje się, że podczas II wojny światowej naziści zamordowali między 220 tysięcy a 500 tysięcy Romów i Sinti w całej okupowanej Europie.

Europejski wymiar pamięci

Dzień 2 sierpnia został oficjalnie uznany przez Parlament Europejski w 2015 roku za Europejski Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. W Polsce Sejm RP uchwalił ten dzień już w 2011 roku jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.

Zakończenie uroczystości

Ceremonia zakończyła się o godzinie 14:00 złożeniem wieńców i kwiatów przy Pomniku Pamięci Romów i Sinti. Uczestniczyły w niej delegacje z wielu krajów europejskich, przedstawiciele organizacji międzynarodowych, ambasadorowie oraz ocalali i ich potomkowie.

Zapraszamy przedstawicieli mediów do udziału w uroczystościach upamiętniających 81. rocznicę Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów i Sinti.

Uroczystości upamiętniające są organizowane przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Centrum Historii i Kultury Romów i  Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.

W tegorocznych obchodach wezmą w  udział ważne osobistości polityczne z kraju i świata.

Zapowiedzieli swoją obecność m.in. 

• Theodoros Rousopoulos, Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
• Martin Hojsík, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego

Poniżej zamieszczamy program uroczystości: 

2 sierpnia 2025 r.

Miejsce wydarzenia: Auschwitz I — Państwowe Muzeum

• 09.30-11.00: Powitanie międzynarodowych delegacji politycznych w Muzeum Auschwitz, symboliczna wizyta i upamiętnienie wszystkich ofiar, wizyta z przewodnikiem w bloku 13 (wystawa poświęcona Holokaustowi Romów), wpis do Księgi Gości Muzeum Auschwitz, Zapalenie świec lub złożenie wieńca pod „Ścianą Straceń” (tzw. Czarna Ściana)

Miejsce wydarzenia: Birkenau, Miejsce Pamięci Romów i Sinti, odcinek obozowy B II e

• 11.00-11.45: Przyjazd i wejście gości, przejście pod pomnik.
• Rozpoczęcie uroczystości, powitanie gości
• 12.00-13.15: Ceremonia upamiętniająca. ( W trakcie przemówień przewidziana jest  ceremonia wręczenia Krzyża Zasługi dla Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce, Romana Kwiatkowskiego. Order wręczy Wicewojewoda Małopolski, Ryszard Śmiałek)
• 13.15-13.45: Ceremonia złożenia wieńców i kwiatów
• 14:00 Zakończenie uroczystości

Wszelkie zapytania medialne jak i również kwestie związane z programem uroczystości  należy kierować na:

e-mail: romaholocaustday81@chikr.pl

tel: 0 33 842 69 89 lub +48 728 344 87784

Stowarzyszenie Romów w Polsce apeluje do Pana Premiera o podjęcie zdecydowanych działań w związku z narastającą falą nagonki i aktów niechęci wobec osób o innym kolorze skóry, narodowości, języku i kulturze.

Zapraszamy do zapoznania się z programem uroczystości Europejskiego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.

Z głębokim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Dragoljuba Ackovicia – jednego z najwybitniejszych współczesnych romskich intelektualistów, badacza, pisarza i działacza na rzecz praw Romów. Odszedł w wieku 73 lat.

Dragoljub Acković urodził się w 1952 roku w Osipaonicy koło Smederewa. Ukończył studia z zakresu nauk politycznych i etnologii, kontynuował kształcenie na studiach podyplomowych i doktoranckich, m.in. na Uniwersytecie Pokoju ONZ. Był autorem kilkuset artykułów oraz dwudziestu książek poświęconych historii, kulturze i sytuacji Romów. Od 1997 roku należał do Związku Pisarzy Serbii i aktywnie uczestniczył w romskim ruchu politycznym.

Był pierwszym przewodniczącym Romskiej Partii Kongresowej, członkiem Międzynarodowej Komisji ds. Prawdy o Jasenovacu, a także przewodniczącym Fundacji Badań nad Ludobójstwem dr Milana Bulajicia. Pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Międzynarodowej Romskiej Akademii Sztuki i Nauki, był członkiem Narodowego Komitetu ds. Kultury Niematerialnej Serbii oraz przewodniczącym Światowego Parlamentu Romów.

Przez ostatnie dwie dekady był redaktorem programu romskiego w Radiu Belgrad, a także zastępcą dyrektora Biura ds. Praw Człowieka i Praw Mniejszości Rządu Serbii. Założył i kierował Muzeum Kultury Romskiej w Belgradzie, niezależną telewizję „Khrlo e Romenge” oraz inicjował wydawnictwa w języku romskim.

Jego dorobek i działalność na rzecz zachowania pamięci, tożsamości i godności Romów pozostaną na zawsze inspiracją dla kolejnych pokoleń. Łączymy się w bólu z rodziną i wszystkimi, którym bliskie były wartości, którym Dragoljub Acković poświęcił swoje życie.

Cześć Jego Pamięci.

16 maja 2025 roku w w Hodonínie u Kunštátu odbyły się uroczystości upamiętniające ofiary zagłady Romów i Sinti. W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele polskiej społeczności romskiej: Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Roman Kwiatkowski oraz Bolesław Rumanowski – świadek i ocalony z romskiego Holokaustu, który z tej okazji wygłosił przemówienie.

Dodatkowo z ramienia Centrum Kultury i Historii Romów w obchodach wziął udział Marek Isztok – historyk, specjalista ds. dziedzictwa kulturowego.

Spotkanie zgromadziło liczne grono gości, by wspólnie oddać hołd ofiarom oraz przypomnieć o sile, odwadze i wytrwałości Romów.

Hołd dla ofiar i bohaterów

Podczas obchodów przypomniano, że aż 90% czeskich Romów i Sinti zostało zamordowanych podczas II wojny światowej, a tylko nieliczni powrócili do domów. Szczególne miejsce w historii zajmuje opór Romów z 16 maja 1944 roku w Auschwitz-Birkenau, kiedy to więźniowie zabarykadowali się w barakach i stawili zbrojny opór wobec planowanej eksterminacji.

Głos świadka historii

„Naszym moralnym obowiązkiem jest przekazywać pamięć o zagładzie przyszłym pokoleniom, aby już nigdy więcej nie doszło do koszmaru ludobójstwa.”
– Bolesław Rumanowski

Odwaga romskich bohaterów

W trakcie uroczystości szczególnie wspomniano o odwadze takich romskich bohaterów jak Antonín Murka i Karel Vrba. Obaj, po ucieczce z obozu w Hodonínie u Kunštátu, dołączyli do ruchu oporu i walczyli w szeregach partyzantów, ryzykując życie dla wolności i godności swojego narodu. Za swoją postawę zostali po wojnie uhonorowani państwowymi odznaczeniami.

Duma, tradycja i przyszłość – słowa Lucii Fukovej

Lucia Fukova, rządowa komisarz ds. Romów, w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie podtrzymywania romskiej tradycji, kultury i zwyczajów jako fundamentu dla społeczności romskiej. Zwróciła uwagę na potrzebę dumy z bycia Romami, porzucenia wstydu i poczucia gorszości oraz korzystania z wszystkich możliwości, jakie dziś stoją przed społecznością romską, by w pełni realizować swoje prawa obywatelskie i budować lepszą przyszłość dla siebie oraz kolejnych pokoleń.

Symboliczny finał uroczystości

Na zakończenie uczestnicy złożyli symboliczne znicze i kwiaty pod Pomnikiem Pamięci o Holokauście Romów i Sinti na w Hodonínie u Kunštátu – miejscu, które dziś upamiętnia ofiary i przypomina o tragicznych losach romskich rodzin.

Obóz w Hodonínie u Kunštátu – miejsce pamięci i tragedii

Obóz w Hodonínie u Kunštátu, zwany „obozem romskim”, funkcjonował od sierpnia 1942 do września 1943 roku jako miejsce przymusowej koncentracji Romów i Sinti z Protektoratu Czech i Moraw przed deportacją do Auschwitz-Birkenau. Przez obóz przeszło ponad 1 000 osób, w tym dzieci, kobiety i osoby starsze. Fatalne warunki, przeludnienie, głód i epidemie doprowadziły do śmierci setek więźniów, a większość została wywieziona do Auschwitz II-Birkenau, gdzie zginęła. Dziś miejsce to jest ważnym symbolem pamięci i edukacji o losach Romów podczas II wojny światowej.

Pamiętamy – dla przyszłych pokoleń

Uroczystości w Hodonínie to nie tylko wspomnienie tragicznych wydarzeń, ale także apel o pamięć, dumę i godność dla kolejnych pokoleń Romów. Dzięki odwadze bohaterów i świadków, takich jak Antonín Murka, możemy dziś pielęgnować pamięć o ofiarach i budować lepszą przyszłość.

Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, wziął udział w 41. posiedzeniu Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej przy Premierze RP, które odbyło się 13-14 maja 2025 roku w Treblince i Warszawie. Podczas obrad Rada przyjęła dwie kluczowe uchwały dotyczące ochrony autentyzmu Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau oraz wyraziła uznanie dla organizacji obchodów 80. rocznicy wyzwolenia obozu.

Najważniejsze ustalenia 41. posiedzenia MRO:

• Rada z satysfakcją przyjęła sprawozdanie dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, dr. Piotra M. A. Cywińskiego, oraz wyraziła wdzięczność dla Dyrekcji i Zespołu Muzeum za znakomitą organizację 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz.
• MRO wyraziła zaniepokojenie planami budowy nowych obiektów dla The Auschwitz Research Center on Hate, Extremism, and Radicalization na terenie Muzeum oraz w jego strefie ochronnej. Rada przypomniała o konieczności zachowania maksymalnego autentyzmu Miejsca Pamięci i sprzeciwiła się wszelkim nowym inwestycjom w prawnie chronionej strefie ochronnej, niezależnie od intencji ich inicjatorów.

Roman Kwiatkowski, jako wieloletni działacz na rzecz upamiętnienia zagłady Romów i Sinti oraz członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, aktywnie uczestniczył w dyskusjach dotyczących ochrony miejsc pamięci i godnego upamiętnienia ofiar Holokaustu. Jego obecność podkreśla wagę reprezentacji społeczności romskiej w debacie o przyszłości Miejsca Pamięci oraz potrzebę zachowania historycznej prawdy o losach wszystkich ofiar Auschwitz.

Cytat z uchwały MRO:

„Międzynarodowa Rada Oświęcimska przy Premierze RP i Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau od lat konsekwentnie strzegą zasady zachowania maksymalnego autentyzmu zarówno Miejsca Pamięci, jak również strefy ochronnej i krajobrazu wokół byłego obozu. […] Rada sprzeciwia się wszelkim nowym inwestycjom, niezależnie od najlepszych nawet intencji ich pomysłodawców, które miałyby powstać w prawnie obowiązującej strefie ochronnej Miejsca Pamięci.

41 posiedzenie Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej pokazało, jak istotne jest konsekwentne dbanie o autentyzm miejsc pamięci i ich otoczenia. Przyjęte uchwały oraz wymiana doświadczeń w gronie ekspertów i przedstawicieli różnych środowisk stanowią ważny krok w utrwalaniu pamięci historycznej oraz odpowiedzialności za przekazanie jej kolejnym pokoleniom. Wspólne działania i dialog są kluczowe dla ochrony dziedzictwa oraz godnego upamiętnienia wszystkich ofiar Zagłady.

Zdjęcia pochodzą ze strony www.auschwitz.org

W miniony wtorek, 29 kwietnia, w budynku Parlamentu Europejskiego w Brukseli została uroczyście otwarta wystawa „Romowie. Historia i Kultura”. W wydarzeniu udział wzięli zaproszeni goście, eurodeputowani oraz przedstawiciele mediów. Inauguracją wernisażu były wystąpienia członków PE; pana posła Krzysztofa Śmiszka, pani posłanki Magdaleny Adamowicz, a także przedstawicieli MSZ; Dyrektora Departamentu Dyplomacji Kulturalnej i Promocji Polski MSZ pana Piotra Erenfeichta, Dyrektor Instytutu Polskiego w Brukseli pani Katarzyny Krauze oraz Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce pana Romana Kwiatkowskiego. Przemawiający podkreślali jak ważna jest walka o zachowanie dziedzictwa i tradycji oraz nieustanne dążenie do wyrównywania standardów prawnych i socjalnych mniejszości w Europie. Całość wydarzenia uświetnił występ romskiego skrzypka Marka Baloga. Przy dźwiękach skrzypiec, zebrani goście mieli czas na zaznajomienie się z treścią wystawy, wyminę opinii i nawiązanie kontaktów.

Wystawa „Romowie. Historia i Kultura” będzie prezentowana w Brukseli do 2 maja.

Wywiad z Prezesem Romanem Kwiatkowskim oraz relacje z wydarzenia, mogą państwo znaleźć między innymi w serwisie Państwowej Agencji Prasowej. Link do wywiadu:

Autor zdjęć: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów/PAP S.A.