STANOWISKO STOWARZYSZENIA ROMÓW W POLSCE SPRAWIE DEKLARACJI OCALAŁYCH Z 42. MIĘDZYNARODOWEJ RADY OŚWIĘCIMSKIEJ
Oświadczenie
W dniach 18–19 listopada 2025 roku prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Roman Kwiatkowski, uczestniczył w 42. posiedzeniu Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej w Oświęcimiu. Podczas obrad, doszło do podpisania nowej wersji Deklaracji Ocalałych – inicjatywy International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA).
Choć wyrażamy uznanie dla zaangażowania IHRA w upamiętnianie ofiar Holokaustu, Stowarzyszenie Romów w Polsce z głębokim smutkiem przyjmuje treść przedstawionego dokumentu. W obecnym brzmieniu Deklaracja skupia się wyłącznie na doświadczeniu ocalałych o tożsamości żydowskiej, pomijając inne grupy dotknięte nazistowskim systemem eksterminacji – w tym Romów i Sinti, którzy podlegali tym samym Ustawom Norymberskim.
fot: auschwitz.org
Stanowisko Romana Kwiatkowskiego i Romani Rose
Z powodu braku odniesienia do pozostałych kategorii ofiar, członkowie Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej – prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Roman Kwiatkowski – podobnie jak Romani Rose, przewodniczący Centralnej Rady Sinti i Romów – wstrzymali się od podpisania Deklaracji. Decyzja ta została podjęta w pełnej świadomości jej wagi i w poczuciu odpowiedzialności za integralność pamięci o wszystkich ofiarach nazistowskiego ludobójstwa.
Uzasadnienie stanowiska
IHRA jest organizacją powołaną do dokumentowania, ochrony i popularyzowania pamięci o wszystkich ofiarach Holokaustu i nazistowskiego ludobójstwa – bez jakiejkolwiek hierarchizacji czy selekcji ich doświadczeń.
Romowie i Sinti byli poddawani tym samym praktykom eksterminacyjnym co Żydzi: mordowani z powodów rasistowskich, więzieni w obozach koncentracyjnych, deportowani, poddawani przymusowej pracy oraz zbrodniczym eksperymentom medycznym. Znaczna część europejskiej społeczności romskiej (ok. 500 000 osób) została unicestwiona podczas II wojny światowej.
Kulminacją tej zbrodni była noc z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, kiedy w Auschwitz-Birkenau zamordowano około 4 300 Romów i Sinti – ostatnich więźniów tzw. „Zigeunerlager”. Zbrodnia ta stanowiła element jednolitego, rasistowskiego planu eksterminacji. Romowie, podobnie jak Żydzi, byli objęci ustawami norymberskimi i podlegali tym samym procesom ludobójczym.
Brak odzwierciedlenia tej równorzędności w dokumencie tej rangi, co Deklaracja Ocalałych, prowadzi do marginalizacji naszej pamięci i – nawet nieintencjonalnie – wzmacnia proces wymazywania romskich ofiar z narracji historycznej. Dla społeczności romskiej, której głos i historia były przez dekady pomijane, jest to szczególnie bolesne.
Odwołanie do zasad IHRA
Zgodnie z misją IHRA, żadne doświadczenie ofiar ludobójstwa nie może być uznane za mniej istotne. Pamięć o Holokauście powinna być pamięcią pełną i nienaruszalną, obejmującą wszystkie grupy dotknięte nazistowską polityką rasową.
Stanowisko Romana Kwiatkowskiego i Romani Rose, członków Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej jest wyrazem wierności tej zasadzie – apeluje o zachowanie całościowej perspektywy historycznej i równą reprezentację losów Romów, Sinti, Polaków oraz innych grup ofiar w dokumentach tworzonych przez instytucje odpowiedzialne za edukację o Holokauście.
Stowarzyszenie Romów w Polsce od lat aktywnie uczestniczy w międzynarodowych działaniach, które mają na celu kształtowanie prawdziwej i wszechstronnej narracji o Holokauście.
Wierzymy, że tylko poprzez otwartą debatę, wzajemny szacunek i gotowość do zmian, możliwe jest budowanie pamięci, która obejmuje wszystkie ofiary i nie pozwala, by którakolwiek z nich została skazana na zapomnienie.
Zachęcamy do zapoznania się z pełną treścią Deklaracji Ocalałych, dostępnej w dwóch wersjach językowych:
- Deklaracja Ocalałych – wersja angielska:
https://israelinihra.mfa.gov.il/survivors_declaration - Deklaracja Ocalałych – wersja polska:
https://israelinihra.mfa.gov.il/pl/survivors_declaration
W dniu wczorajszym tj 24.11.2025 roku, przedstawiciel Stowarzyszenia Romów w Polsce, Stanisław Rydzoń, wziął udział w konferencji naukowej poświęconej historii i współczesnym wyzwaniom wielokulturowego Krakowa.
Stanisław Rydzoń omówił rzadko podnoszony w mediach publicznych temat „antycyganizmu jawnego i ukrytego w działalności organów władzy publicznej i mediów publicznych wobec mniejszości romskiej w Polsce” przedstawiając wiele przykładów takiej formy aktywności przedstawicieli tej władzy. Przedstawił przepisy prawne dotyczące ochrony mniejszości narodowych i etnicznych oceniając je bardzo pozytywnie. Równocześnie zwrócił uwagę na brak konsekwentnej egzekucji prawa w zakresie zwalczania przestępstw rasistowskich i ksenofobicznych przez organy ścigania głównie dotyczących społeczności romskiej.”
Stanisław Rydzoń, prawnik, były poseł na Sejm (IV, V i VI kadencje), od wielu lat współpracuje ze Stowarzyszeniem Romów w Polsce, angażując się w działania na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji oraz wzmacniania świadomości na temat historii i sytuacji współczesnej społeczności romskiej. Reprezentuje perspektywę środowiskową i społeczną, opartą na wieloletnim doświadczeniu pracy w terenie.
W swojej wypowiedzi Pan Rydzoń zwrócił uwagę na aktualne formy antycyganizmu oraz na konsekwencje, jakie to zjawisko niesie dla życia codziennego Romów w Polsce. Podkreślił również wagę edukacji, współpracy instytucji publicznych z organizacjami mniejszościowymi oraz konieczność wzmocnienia działań budujących zaufanie i dialog międzykulturowy.
Udział Stowarzyszenia Romów w Polsce w konferencji stanowi ważny głos w debacie o wspólnej odpowiedzialności za kształtowanie społeczeństwa otwartego, wolnego od uprzedzeń i wrażliwego na różnorodność.
Stowarzyszenie Romów w Polsce od wielu lat konsekwentnie działa na rzecz przeciwdziałania stereotypom i dyskryminacji Romów. Podejmuje interwencje prawne, prowadzi dialog z instytucjami państwowymi i wspiera edukację społeczną.
Z radością oddajemy w Wasze ręce pierwszy tegoroczny numer „Dialog-Pheniben” – pisma, które arodziło się z potrzeby rozmowy, spotkania i wspólnego poszukiwania sensu w świecie pełnym podziałów. Chcemy, by było miejscem, w którym różnorodność nie jest przeszkodą lecz bogactwem, a dialog nie jest pustym hasłem, lecz codzienną praktyką.
Pliki do pobrania:
Publikacja została wydana dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/.w i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Dre daja publikacja sy zacindle poglądy autorengre i na można te poruwnineł łen ki stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
Oświęcim, 17 października 2025 r. – Stowarzyszenie Romów w Polsce (SRwP) stanowczo potępia rosnącą falę nienawiści i ksenofobii w polskiej przestrzeni publicznej. W związku z kontrowersyjnymi i skrajnie szkodliwymi wypowiedziami Roberta Bąkiewicza, podczas niedawnego wiecu PIS w Warszawie powiedział:
„Nie bójcie się prokuratur, sądów, ci ludzie zapłacą za to cenę. I ta droga na Grunwald musi być taka, że sprawiedliwość musi zapaść, że te chwasty trzeba z polskiej ziemi powyrywać i napalm na tę ziemię rzucać, żeby nigdy nie odrosły”
a także z toczącą się debatą publiczną, domagamy się natychmiastowej reakcji władz państwowych oraz pociągnięcie do odpowiedzialności osób i środowisk szerzących rasizm, mowę nienawiści i podżeganie do przemocy wobec osób różniących się pochodzeniem etnicznym, narodowym, religijnym i rasowym.
Język Nienawiści Dehumanizuje i Zagraża
Słowa mają moc. Język używany przez skrajną prawicę, w tym przez Roberta Bąkiewicza, nie jest wyrazem wolności słowa ani krytyki – jest mową nienawiści, której jedynym celem jest dehumanizacja i podsycanie strachu wobec obywateli polskich należących do mniejszości.
To retoryka niebezpiecznie przypominająca faszystowskie wiece lat 30. XX wieku. Jej powtarzanie i tolerowanie prowadzi do eskalacji napięć, przemocy oraz realnego zagrożenia dla bezpieczeństwa mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych.
„W obliczu narastającej fali nienawiści, my, Romowie, czujemy się zagrożeni. Nikt, w XXI wieku, w demokratycznym państwie, nie powinien być stygmatyzowany i poniżany z powodu swojego pochodzenia. Obojętność wobec mowy nienawiści jest de facto jej akceptacją. Nie możemy do tego dopuścić.”
— Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce
Romowie – Integralna Część Polskiej Różnorodności
Polska jest krajem etnicznie i kulturowo różnorodnym. Społeczeństwo polskie składa się z wielu grup, które współtworzą jego historię i tożsamość.
My, Romowie, jesteśmy obecni w Polsce od ponad 700 lat. Jesteśmy integralną częścią narodu polskiego. Obawiamy się, że odium nienawiści i wykluczenia skierowane wobec imigrantów, zostanie skierowane na nas, co będzie skutkować próbą wykluczania nas z przestrzeni publicznej, czy podważania naszego miejsca w społeczeństwie.
Mowa nienawiści jest jak ziarno chwastu, które atakuje fundamenty wspólnoty narodowej i wartości zapisane w Konstytucji RP.
Ostrzeżenie
W walce z obojętnością wobec nienawiści warto przypomnieć słowa Charles’a Baudelaire’a z tomu „Kwiaty Zła”, który demaskował moralną zgniliznę epoki i ostrzegał przed złem ukrytym w słowach:
„O Aniele dobroci, znasz nienawiść strutą?
Pięść zaciśniętą w cieniu, łzę z żółci zaprawą,
Gdy zemsta gra pobudkę swą piekielną nutą,
I nad umysłem całym zwierzchnie bierze prawo?”
To poetyckie ostrzeżenie brzmi dziś wyjątkowo aktualnie. Jeśli pozwolimy, by „nienawiść struta” przejęła władzę nad debatą publiczną, zatruje to całe społeczeństwo.
Wspólny Obowiązek – Wspólna Odpowiedzialność
Apelujemy do władz państwowych, mediów, instytucji edukacyjnych oraz wszystkich obywateli do jednoznacznego potępienia mowy nienawiści i podejmowania realnych działań na rzecz jej eliminacji.
Polska musi pozostać krajem, w którym każda mniejszość – Romowie, Żydzi, Ukraińcy, Białorusini czy osoby o innym kolorze skóry, religii czy pochodzeniu – czują się bezpiecznie i godnie.
Roman Kwiatkowski
Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce
Dnia 2 sierpnia z okazji 81. likwidacji ,, Zigeunerlager” w Kl Auschwitz Birkenau został zorganizowany warsztat w ramach projektu ,,Spotkanie z historią i kulturą romską” mający na celu zdobycie kompleksowej wiedzy na temat Holocaustu romskiego mającego na celu poszerzenie wiedzy nt. likwidacji romskiego obozu ,,Zigeunerlager”
Zadanie realizowane jest dzięki dotacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w ramach programu integracji społecznej i obywatelskiej Romków w Polsce na lata 2021-2030
2 sierpnia 2025 roku w byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau odbyły się uroczyste obchody upamiętniające 81. rocznicę Europejskiego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Uroczystości zorganizowane przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Centrum Historii i Kultury Romów i Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau przyciągnęły przedstawicieli wielu krajów europejskich.
W tegorocznych obchodach wzięli udział wysokiej rangi przedstawiciele instytucji europejskich i krajowych. Wśród najważniejszych gości znaleźli się :
Theodoros Rousopoulos, Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
Martin Hojsík, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego
Lucie Fuková, Komisarz Rządu Czeskiego ds. Romów
Rudolf Murka, potomek ofiar Holokaustu i wieloletni działacz na rzecz pamięci romskiego holocaustu
Edward Dębicki, 91-letni świadek historii i ocalały z Zagłady, wybitny muzyk i poeta
Dieter Flack, Ocalały świadek historii z Niemiec
Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce
Romani Rose, Przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów
Ryszard Śmiałek, Wicewojewoda Małopolski
Program uroczystości
Ceremonia rozpoczęła się o godzinie 9:30 w Auschwitz I symboliczną wizytą międzynarodowych delegacji w Muzeum Auschwitz, gdzie uczestnicy zwiedzili blok 13 zawierający wystawę poświęconą Holokaustowi Romów oraz złożyli wpis do Księgi Gości. Następnie przy „Ścianie Straceń” (tzw. Czarnej Ścianie) zapalono świece i złożono wieńce.
Główne uroczystości odbyły się w Birkenau, w Miejscu Pamięci Romów i Sinti w odcinku obozowym B II e, gdzie w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku Niemcy zamordowali ostatnich ponad 4300 więźniów romskich.
Przemówienia i wyróżnienia
Podczas ceremonii upamiętniającej, przemawiający nawiązywali nie tylko do potrzeby kultywowania pamięci o tragicznej przeszłości, ale także apelowali o zwrócenie uwagi na narastające tendencje antyromskie, antyimgranckie oraz rosnący rasizm i ksenofobię, któremu należy się przeciwstawić,
Roman Kwiatkowski w swoim przemówieniu łączył pamięć historyczną z aktualnymi wyzwaniami społecznymi: „Dziś, w 81. rocznicę nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, stajemy tu – w miejscu największej zbrodni przeciwko Romom i Sinti – by oddać hołd ponad 4 300 zamordowanym w 'Zigeunerlager’. Tu, gdzie zgasło tyle istnień, chcemy przywracać pamięć – nie dla przeszłości, ale dla przyszłości”.
Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce nie unikał tematów współczesności: „Dziś jednak szczególnie niepokoi mnie coś jeszcze. Po ulicach polskich miast znów przeszły tłumy skandujące hasła odrzucenia i nienawiści. 'Stop imigracji’, 'Polska dla Polaków’ – to alarmujący sygnał, że historia próbuje otwierać dawno zamknięte drzwi”.
Kwiatkowski podkreślił globalny wymiar problemu: „Niepokojące jest to, że tendencje rasistowskie, ksenofobiczne i dyskryminacyjne przybierają na silę w wymiarze globalnym”.
Edward Dębicki, w wieku 91 lat, podzielił się osobistymi wspomnieniami: „Jestem tutaj z Wami jako Rom, muzyk, twórca, świadek historii naszego narodu. Jestem kimś, kto przeżył zagładę i stoi dziś przed Wami w wieku 91 lat, aby podzielić się moim doświadczeniem”.
Dębicki opisał swoje doświadczenia wojenne: „Gdy w 1944 roku likwidowano obóz romski w Auschwitz-Birkenau, miałem 9 lat. Ukrywaliśmy się w lasach, żyliśmy w ziemiankach w nieustannym strachu, widzieliśmy śmierć na każdym kroku. Przeżyłem, bo los tak chciał. Ale noszę w sobie pamięć o tych wszystkich, którzy nie mieli tego szczęścia”
Lucie Fuková w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie utworzenia Rady Konsultacyjnej przy Muzeum Kultury Romskiej w Czechach: „Potomkowie czekali wiele lat na ten moment – na godne uczestnictwo Romów w organach doradczych ds. dziedzictwa”.
Ważne wyróżnienie
Podczas uroczystości miała miejsce ceremonia wręczenia Krzyża Zasługi dla Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce Romana Kwiatkowskiego, za zasługi na rzecz społeczności romskiej. Order wręczył Wicewojewoda Małopolski Ryszard Śmiałek.
Kontekst historyczny
81 lat temu, w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 roku, Niemcy zlikwidowali tzw. obóz rodzinny dla Romów (Zigeunerfamilienlager) w Auschwitz II-Birkenau. Zginęło wówczas około 4300 więźniów – dzieci, kobiet i mężczyzn, którzy pomimo zaciętego oporu zostali zamordowani przez SS.
Ogółem w Auschwitz zginęło ponad 20 tysięcy Romów spośród około 23 tysięcy deportowanych z 14 krajów. Szacuje się, że podczas II wojny światowej naziści zamordowali między 220 tysięcy a 500 tysięcy Romów i Sinti w całej okupowanej Europie.
Europejski wymiar pamięci
Dzień 2 sierpnia został oficjalnie uznany przez Parlament Europejski w 2015 roku za Europejski Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. W Polsce Sejm RP uchwalił ten dzień już w 2011 roku jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.
Zakończenie uroczystości
Ceremonia zakończyła się o godzinie 14:00 złożeniem wieńców i kwiatów przy Pomniku Pamięci Romów i Sinti. Uczestniczyły w niej delegacje z wielu krajów europejskich, przedstawiciele organizacji międzynarodowych, ambasadorowie oraz ocalali i ich potomkowie.
Zapraszamy przedstawicieli mediów do udziału w uroczystościach upamiętniających 81. rocznicę Europejskiego Dnia Pamięci o Holokauście Romów i Sinti.
Uroczystości upamiętniające są organizowane przez Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centralną Radę Niemieckich Sinti i Romów we współpracy z Centrum Historii i Kultury Romów i Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.
W tegorocznych obchodach wezmą w udział ważne osobistości polityczne z kraju i świata.
Zapowiedzieli swoją obecność m.in.
- Theodoros Rousopoulos, Przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
- Martin Hojsík, Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego
Poniżej zamieszczamy program uroczystości:
2 sierpnia 2025 r.
Miejsce wydarzenia: Auschwitz I — Państwowe Muzeum
- 09.30-11.00: Powitanie międzynarodowych delegacji politycznych w Muzeum Auschwitz, symboliczna wizyta i upamiętnienie wszystkich ofiar, wizyta z przewodnikiem w bloku 13 (wystawa poświęcona Holokaustowi Romów), wpis do Księgi Gości Muzeum Auschwitz, Zapalenie świec lub złożenie wieńca pod „Ścianą Straceń” (tzw. Czarna Ściana)
Miejsce wydarzenia: Birkenau, Miejsce Pamięci Romów i Sinti, odcinek obozowy B II e
- 11.00-11.45: Przyjazd i wejście gości, przejście pod pomnik.
- Rozpoczęcie uroczystości, powitanie gości
- 12.00-13.15: Ceremonia upamiętniająca. ( W trakcie przemówień przewidziana jest ceremonia wręczenia Krzyża Zasługi dla Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce, Romana Kwiatkowskiego. Order wręczy Wicewojewoda Małopolski, Ryszard Śmiałek)
- 13.15-13.45: Ceremonia złożenia wieńców i kwiatów
- 14:00 Zakończenie uroczystości
Wszelkie zapytania medialne jak i również kwestie związane z programem uroczystości należy kierować na:
e-mail: romaholocaustday81@chikr.pl
tel: 0 33 842 69 89 lub +48 728 344 87784
Stowarzyszenie Romów w Polsce apeluje do Pana Premiera o podjęcie zdecydowanych działań w związku z narastającą falą nagonki i aktów niechęci wobec osób o innym kolorze skóry, narodowości, języku i kulturze.
