81. rocznica romskiego oporu i pamięci w Hodonínie u Kunštátu

16 maja 2025 roku w w Hodonínie u Kunštátu odbyły się uroczystości upamiętniające ofiary zagłady Romów i Sinti. W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele polskiej społeczności romskiej: Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, Roman Kwiatkowski oraz Bolesław Rumanowski – świadek i ocalony z romskiego Holokaustu, który z tej okazji wygłosił przemówienie.

Dodatkowo z ramienia Centrum Kultury i Historii Romów w obchodach wziął udział Marek Isztok – historyk, specjalista ds. dziedzictwa kulturowego.

Spotkanie zgromadziło liczne grono gości, by wspólnie oddać hołd ofiarom oraz przypomnieć o sile, odwadze i wytrwałości Romów.

Hołd dla ofiar i bohaterów

Podczas obchodów przypomniano, że aż 90% czeskich Romów i Sinti zostało zamordowanych podczas II wojny światowej, a tylko nieliczni powrócili do domów. Szczególne miejsce w historii zajmuje opór Romów z 16 maja 1944 roku w Auschwitz-Birkenau, kiedy to więźniowie zabarykadowali się w barakach i stawili zbrojny opór wobec planowanej eksterminacji.

Głos świadka historii

„Naszym moralnym obowiązkiem jest przekazywać pamięć o zagładzie przyszłym pokoleniom, aby już nigdy więcej nie doszło do koszmaru ludobójstwa.”
– Bolesław Rumanowski

Odwaga romskich bohaterów

W trakcie uroczystości szczególnie wspomniano o odwadze takich romskich bohaterów jak Antonín Murka i Karel Vrba. Obaj, po ucieczce z obozu w Hodonínie u Kunštátu, dołączyli do ruchu oporu i walczyli w szeregach partyzantów, ryzykując życie dla wolności i godności swojego narodu. Za swoją postawę zostali po wojnie uhonorowani państwowymi odznaczeniami.

Duma, tradycja i przyszłość – słowa Lucii Fukovej

Lucia Fukova, rządowa komisarz ds. Romów, w swoim wystąpieniu podkreśliła znaczenie podtrzymywania romskiej tradycji, kultury i zwyczajów jako fundamentu dla społeczności romskiej. Zwróciła uwagę na potrzebę dumy z bycia Romami, porzucenia wstydu i poczucia gorszości oraz korzystania z wszystkich możliwości, jakie dziś stoją przed społecznością romską, by w pełni realizować swoje prawa obywatelskie i budować lepszą przyszłość dla siebie oraz kolejnych pokoleń.

Symboliczny finał uroczystości

Na zakończenie uczestnicy złożyli symboliczne znicze i kwiaty pod Pomnikiem Pamięci o Holokauście Romów i Sinti na w Hodonínie u Kunštátu – miejscu, które dziś upamiętnia ofiary i przypomina o tragicznych losach romskich rodzin.

Obóz w Hodonínie u Kunštátu – miejsce pamięci i tragedii

Obóz w Hodonínie u Kunštátu, zwany „obozem romskim”, funkcjonował od sierpnia 1942 do września 1943 roku jako miejsce przymusowej koncentracji Romów i Sinti z Protektoratu Czech i Moraw przed deportacją do Auschwitz-Birkenau. Przez obóz przeszło ponad 1 000 osób, w tym dzieci, kobiety i osoby starsze. Fatalne warunki, przeludnienie, głód i epidemie doprowadziły do śmierci setek więźniów, a większość została wywieziona do Auschwitz II-Birkenau, gdzie zginęła. Dziś miejsce to jest ważnym symbolem pamięci i edukacji o losach Romów podczas II wojny światowej.

Pamiętamy – dla przyszłych pokoleń

Uroczystości w Hodonínie to nie tylko wspomnienie tragicznych wydarzeń, ale także apel o pamięć, dumę i godność dla kolejnych pokoleń Romów. Dzięki odwadze bohaterów i świadków, takich jak Antonín Murka, możemy dziś pielęgnować pamięć o ofiarach i budować lepszą przyszłość.

Roman Kwiatkowski, Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce, wziął udział w 41. posiedzeniu Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej przy Premierze RP, które odbyło się 13-14 maja 2025 roku w Treblince i Warszawie. Podczas obrad Rada przyjęła dwie kluczowe uchwały dotyczące ochrony autentyzmu Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau oraz wyraziła uznanie dla organizacji obchodów 80. rocznicy wyzwolenia obozu.

Najważniejsze ustalenia 41. posiedzenia MRO:

• Rada z satysfakcją przyjęła sprawozdanie dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, dr. Piotra M. A. Cywińskiego, oraz wyraziła wdzięczność dla Dyrekcji i Zespołu Muzeum za znakomitą organizację 80. rocznicy wyzwolenia Auschwitz.
• MRO wyraziła zaniepokojenie planami budowy nowych obiektów dla The Auschwitz Research Center on Hate, Extremism, and Radicalization na terenie Muzeum oraz w jego strefie ochronnej. Rada przypomniała o konieczności zachowania maksymalnego autentyzmu Miejsca Pamięci i sprzeciwiła się wszelkim nowym inwestycjom w prawnie chronionej strefie ochronnej, niezależnie od intencji ich inicjatorów.

Roman Kwiatkowski, jako wieloletni działacz na rzecz upamiętnienia zagłady Romów i Sinti oraz członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, aktywnie uczestniczył w dyskusjach dotyczących ochrony miejsc pamięci i godnego upamiętnienia ofiar Holokaustu. Jego obecność podkreśla wagę reprezentacji społeczności romskiej w debacie o przyszłości Miejsca Pamięci oraz potrzebę zachowania historycznej prawdy o losach wszystkich ofiar Auschwitz.

Cytat z uchwały MRO:

„Międzynarodowa Rada Oświęcimska przy Premierze RP i Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau od lat konsekwentnie strzegą zasady zachowania maksymalnego autentyzmu zarówno Miejsca Pamięci, jak również strefy ochronnej i krajobrazu wokół byłego obozu. […] Rada sprzeciwia się wszelkim nowym inwestycjom, niezależnie od najlepszych nawet intencji ich pomysłodawców, które miałyby powstać w prawnie obowiązującej strefie ochronnej Miejsca Pamięci.

41 posiedzenie Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej pokazało, jak istotne jest konsekwentne dbanie o autentyzm miejsc pamięci i ich otoczenia. Przyjęte uchwały oraz wymiana doświadczeń w gronie ekspertów i przedstawicieli różnych środowisk stanowią ważny krok w utrwalaniu pamięci historycznej oraz odpowiedzialności za przekazanie jej kolejnym pokoleniom. Wspólne działania i dialog są kluczowe dla ochrony dziedzictwa oraz godnego upamiętnienia wszystkich ofiar Zagłady.

Zdjęcia pochodzą ze strony www.auschwitz.org

W miniony wtorek, 29 kwietnia, w budynku Parlamentu Europejskiego w Brukseli została uroczyście otwarta wystawa „Romowie. Historia i Kultura”. W wydarzeniu udział wzięli zaproszeni goście, eurodeputowani oraz przedstawiciele mediów. Inauguracją wernisażu były wystąpienia członków PE; pana posła Krzysztofa Śmiszka, pani posłanki Magdaleny Adamowicz, a także przedstawicieli MSZ; Dyrektora Departamentu Dyplomacji Kulturalnej i Promocji Polski MSZ pana Piotra Erenfeichta, Dyrektor Instytutu Polskiego w Brukseli pani Katarzyny Krauze oraz Prezesa Stowarzyszenia Romów w Polsce pana Romana Kwiatkowskiego. Przemawiający podkreślali jak ważna jest walka o zachowanie dziedzictwa i tradycji oraz nieustanne dążenie do wyrównywania standardów prawnych i socjalnych mniejszości w Europie. Całość wydarzenia uświetnił występ romskiego skrzypka Marka Baloga. Przy dźwiękach skrzypiec, zebrani goście mieli czas na zaznajomienie się z treścią wystawy, wyminę opinii i nawiązanie kontaktów.

Wystawa „Romowie. Historia i Kultura” będzie prezentowana w Brukseli do 2 maja.

Wywiad z Prezesem Romanem Kwiatkowskim oraz relacje z wydarzenia, mogą państwo znaleźć między innymi w serwisie Państwowej Agencji Prasowej. Link do wywiadu:

Autor zdjęć: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów/PAP S.A.

Znaczenie wystawy

„Romowie. Historia i Kultura” to projekt o dużym znaczeniu społecznym i edukacyjnym. Stanowi krok w kierunku budowania dialogu międzykulturowego oraz wzmacniania świadomości na temat różnorodności kulturowej Europy. Wystawa wpisuje się również w szerszy kontekst działań na rzecz uznania i upamiętnienia trudnych doświadczeń Romów, takich jak Holocaust oraz współczesnych wyzwań z jakimi się zmagają jak antycyganizm czy nierespektowanie praw obywatelskich przez poszczególne kraje członkowskie UE

Podziękowania za wsparcie

Realizacja tego wydarzenia będzie możliwa dzięki wsparciu wielu instytucji i osób zaangażowanych w jego organizację. Szczególne podziękowania należą się:

• Ministerstwu Spraw Zagranicznych RP,
• Europosłowi Krzysztofie Brejzie,
• Stałemu Przedstawicielstwu Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej,
• oraz wszystkim osobom wspierającym przygotowanie wystawy.

Wystawa „Romowie. Historia i Kultura” to wyjątkowe wydarzenie, które łączy historię z teraźniejszością, sztukę z edukacją oraz kulturę z polityką europejską. Jej organizacja w sercu Unii Europejskiej – Parlamencie Europejskim – podkreśla wagę dialogu międzykulturowego jako fundamentu wspólnej przyszłości Europy.

Oświadczenie

Stowarzyszenia Romów w Polsce
z dnia 3 marca 2025 r.
w sprawie koncertowania kapeli na Krupówkach w Zakopanem

Prawie dokładnie dwa lata temu, bo w dniu 24 lutego 2023 r. opublikowaliśmy na naszej stronie  „Oświadczenie w sprawie koncertowania kapeli na Krupówkach w Zakopanem”. I oto sprawa wróciła jak bumerang. Widać temat dyżurny. W dniu 18 lutego 2024 r. na stronie dziennika „Fakt” ukazał się  artykuł „Romskie kapele Krupówek. Pomaga prosty fortel”.

Z artykułu wynika, że „Choć Krupówki objęte są przepisami Parku Kulturowego, co wyklucza organizowanie takich występów, Romowie pojawiają się na nich codziennie i prezentują swoje utwory.” Dalsza część artykułu poświęcona jest walce służb miejskich z wymienionym nielegalnym procederem zarobkowania.

W zasadzie treść artykułu nie odbiega od medialnych opisów funkcjonowania nie tylko Zakopanego, ale także innych miejscowości turystycznych.  Mowa jest wtedy o występach wszelakiej maści muzyków, także z Peru,  aktorów, misiów czy innych  przebierańców lub „cyrkowców”,  którzy z uwagi na duży ruch turystyczny znajdują możliwość zarobkowania. Jest to więc zjawisko dość rozpowszechnione do którego przywykły już władze oraz znaczna część społeczeństwa.  Jednakże krótki artykuł „Faktu” różni się od innych podobnych jednym istotnym szczegółem.  W kilku akapitach tekstu  aż sześć razy podano romskie pochodzenie kapeli, jakby to miało jakieś znaczenie dla zjawiska. Nawiasem mówiąc z innych mediów wynika, że kapele mają słowackie pochodzenie i chodzi o obywateli Słowacji.  Ale narodowość jest w sprawie nieistotna. Śledzimy opisywane zjawisko a także inne zdarzenia i dotychczas nie zauważyliśmy aby media podawały pochodzenie etniczne sprawcy jakiegoś czynu (wykroczenia)  jeśli są oni obywatelstwa  polskiego pochodzenia polskiego, żydowskiego, ukraińskiego, białoruskiego, czeskiego, słowackiego, czy niemieckiego. Zachodzi pytanie dlaczego  dziennikarze „Faktu” epatują czytelników „romskością”, czy nie wystarczyło napisać, że kapele wprawdzie ładnie grają, ale naruszają lokalne przepisy dotyczące Krupówek, co wymaga reakcji lokalnych władz.  Czy może chodzi o stereotyp, że napisanie czegoś negatywnego o  Romach zwraca większą uwagę czytelników na publikowane artykuły? 

Co ciekawe w dniu 19 grudnia 2024 r. w tym sam „Fakcie” ukazał się artykuł „Fałszywy miś i Mikołaj denerwują turystów. Niecne praktyki w Zakopanem”. Chodzi również o możliwość łatwego  dorabiania („W Zakopanem zaroiło się jednak od przebierańców, którzy zwietrzyli łatwy interes”). W artykule tym opisany proceder zarabiania jest identyczny jak w przypadku kapeli. Nie doszukaliśmy się jednak ani słowa o narodowości „przebierańców”, być może dlatego, że były to osoby narodowości polskiej a nie romskiej. Jakże to by wyglądało, gdyby napisano, że byli to Polacy.    

Z doświadczeń Stowarzyszenia wynika, że każdorazowo po podaniu przez media, iż sprawcą jakiegokolwiek czynu (nieważne czy nagannego, czy nie) była osoba pochodzenia romskiego, pojawiają się w Internecie nienawistne wpisy pod naszym adresem. Powoduje to samoistne nakręcanie się spirali nietolerancji.

W związku z tym apelujemy do dziennikarzy „Faktu” by pisząc i publikując informacje o różnych zdarzeniach, nie podawali danych dotyczących narodowości obywateli polskich, czy innych.  Wydaje nam się, że czytelnicy z pewnością nie oczekują informacji o etnicznym pochodzeniu sprawcy, lecz informacji o sprawie oraz jej rozwiązaniu zgodnie z przepisami obowiązującego prawa.

Po raz kolejny zwracamy uwagę na  Oświadczenie Rady Etyki Mediów z dnia 20 listopada 2020 r. zatytułowane „Dziennikarz nie powinien wskazywać na narodowość lub pochodzenie etniczne sprawcy przestępstwa”.   

Wyrażamy nadzieję, że nasze wystąpienia spowodują zaniechanie przez dziennikarzy dyskryminacyjnych i stygmatyzujących praktyk. 

Roman Kwiatkowski
Prezes Zarządu Stowarzyszenia

Z ogromnym smutkiem pożegnaliśmy Mariana Turskiego – człowieka, który przez ponad trzydzieści lat był nie tylko świadkiem historii, ale i jej strażnikiem. Był naszym przyjacielem, kimś, na kogo zawsze mogliśmy liczyć. Kiedy inni milczeli, on mówił. Kiedy inni odwracali wzrok, on patrzył prosto w oczy prawdzie.

Marianie, byłeś z nami zawsze – w chwilach walki o pamięć, gdy upominaliśmy się o godne miejsce dla ofiar romskiej Zagłady, gdy domagaliśmy się prawdy o tym, że nasza historia i historia Twojego narodu splatają się w bólu, w stracie, ale też w nadziei, że nigdy więcej nikt nie zostanie skazany na zapomnienie.

Byłeś tam, gdy powstawała stała wystawa o zagładzie Romów w bloku XIII w Auschwitz. Byłeś tam, gdy upamiętnialiśmy romskie ofiary w Treblince. Byłeś  z nami 2 sierpnia, podczas obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti. Nawet gdy ciało odmawiało Ci już posłuszeństwa, gdy każdy krok był wysiłkiem – byłeś.

I wciąż będziesz.

Twoje słowa nie zamilkną:

“Nie bądź obojętny! Bo jeśli będziesz, nawet nie wiesz, kiedy na ciebie, na twoje dzieci, na twoje wnuki ktoś skieruje podobny los.”

Marianie, nigdy nie byłeś obojętny wobec nas, Romów

Dziękujemy Ci za Twoją mądrość, za Twoją odwagę, za Twoje serce.

Dziękujemy, że widziałeś w nas nie tylko tych, którzy cierpieli, ale tych, którzy mają prawo do pamięci i do sprawiedliwości.

Twoja obecność była dla nas darem. Twoja nieobecność jest dziś bolesna.

Spoczywaj w pokoju, Przyjacielu.

Roman Kwiatkowski
Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce

Dnia 6 stycznia 2005 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. W dniu 6 stycznia obchodziliśmy 20. rocznicę tego wydarzenia.

Stowarzyszenie Romów w Polsce postanowiło zabrać głos w tej sprawie. 

Publikowane dzisiaj oświadczenie, datowane na 12 lutego 2025 r., stanowi wyraz naszej refleksji, wieloletnich doświadczeń i analiz tej ustawy.

Oświadczenie
z dnia 12 lutego 2025 r. 
Stowarzyszenia Romów w Polsce 

w związku z 20 rocznicą  uchwalenia ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.

W dniu 6 stycznia 2005 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (dalej: ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r.).

W związku z jubileuszem 20-lecia ustawy w dniu 4 lutego 2025 r. w Sejmie odbyła się konferencja „20 lat ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – historia, funkcjonowanie i przyszłość” z udziałem  Szymona Hołowni marszałka Sejmu, Tomasza Siemoniaka ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz wielu zaproszonych gości.   W trakcie konferencji podkreślano wagę podjętej wówczas przez Sejm decyzji z punktu widzenia Państwa oraz mniejszości narodowych i etnicznych, szczególnie w zakresie ochrony tożsamości kulturowej oraz promocji dziedzictwa kulturowego. Minister Tomasz Siemoniak w swoim wystąpieniu zauważył potrzebę podjęcia prac nad  nowelizacją ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. we współpracy z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych.

Stowarzyszenie Romów w Polsce jednoznacznie stwierdza, że uchwalona w dniu 5 stycznia 2005 r. ustawa miała wielkie znaczenie dla funkcjonowania mniejszości w Polsce. Do tej daty jedynym przepisem rangi ustawowej w tej materii był (i nadal obowiązuje) przepis art. 35 Konstytucji, który brzmi:

„Art. 35.  
Ust.1. Rzeczpospolita polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Ust. 2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.”

Rozwinięcie zasady zapisanej w art. 35 ustawy zasadniczej nastąpiło  w przepisach ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. Same nazwy poszczególnych rozdziałów ustawy świadczą o zakresie działań ustawodawcy:  

Rozdział 1: Przepisy ogólne. Zawarto w nich definicje mniejszości narodowej i etnicznej, z wymieniem nazw tych mniejszości, wpisano przepisy antydyskryminacyjne oraz antyasymilacyjne;

Rozdział 2: Używanie języka mniejszości. Opisano obowiązki organów samorządu terytorialnego względem mieszkańców należących do mniejszości w zakresie używania języka mniejszości.

Rozdział 3. Oświata, kultura oraz integracja obywatelska i społeczna. Podobnie jak w Rozdziale 2 opisano obowiązki władzy publicznej względem mniejszości w zakresie oświaty i kultury. Zagadnienia związane z integracją obywatelska i społeczną nie były uwzględnione w ustawie z dnia  6 stycznia 2005 r. Pojawiły się one niespodziewanie w nowelizacji ustawy, którą Sejm przyjął w dniu 30 maja 2014 r. Mówimy niespodziewanie ponieważ to nie mniejszości miały być beneficjentem zmiany ustawy, lecz władze publiczne (Ministerstwo Finansów), które zauważyły (po 13 latach !), że prowadzone od 2001 r. tzw. Programy romskie nie mają podstawy prawnej. W uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 12 marca 2014 r. druk nr 2223 napisano wprost: „Dotychczasowym narzędziem  państwa na rzecz integracji mniejszości romskiej w Polsce były specjalne rządowe programy dedykowane tej mniejszości. Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001 – 2003 oraz Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce realizowany   latach 2004 -2013. W ocenie wnioskodawców celowe jest stworzenie podstaw prawnych dla kontynuowania tych rozwiązań.”  Zawiadomiona  przez Stowarzyszenie Najwyższa Izba Kontroli o wydawaniu przez rząd  milionów złotych na coś co nie ma podstawy prawnej  nie zauważyła problemu i nie podjęła żadnych działań. Wprowadzono więc obowiązkową integrację obywatelską i społeczną wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych, pomimo iż Konstytucja w art. 35 ani w żadnym innym przepisie o tym nie wspomina. I co najistotniejsze  nowelizacja wcale nie dotyczyła wszystkich mniejszości, choć tak wynika z jej treści. Miała ona dotyczyć wyłącznie mniejszości romskiej w związku – jak napisaliśmy powyżej – z prowadzeniem tzw. Programów romskich. 

Powyższa nowelizacja była jak do tej pory jedyną zmianą ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. pomimo, że władze publiczne wielokrotnie zapowiadały potrzebę jej zmiany. Było tak w 2014 r. oraz ostatnio na konferencji w Sejmie w dniu 4 lutego 2025 r.

Niewątpliwie ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. winna być dokładnie przejrzana pod kątem zmian niektórych zapisów. Stowarzyszenie Romów w Polsce widzi np. potrzebę zmiany kilku zapisów ustawy:

1. Należy zlikwidować tzw. Program romski, co pozwoli wykreślić z ustawy niekonstytucyjne zapisy integracyjne wprowadzone w 2014 r.

2. W związku z dużym napływem do Polski imigrantów, co poświadcza spis powszechny z 2023 r. należy na nowo ustalić listę mniejszości narodowych etnicznych, gdyż obecna lista zamieszczona w art. 2 jest nieadekwatna do rzeczywistości.

3. Przepisy dotyczące Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych winny być zmienione w taki sposób, by członkostwo w Komisji Wspólnej z ramienia danej mniejszości nie było dożywotnie, lecz miało charakter kadencyjny np. na okres 3-4 lat. Trzeba więc gruntownie zmienić art. 25 ustawy.  Dowodem na potrzebę tej zmiany jest sytuacja z mniejszością romską, której „przedstawiciele” od lat są członkami Komisji zaś wiele prób ich odwołania pozwoliło wyciągnąć wniosek, że są oni nieodwoływalni.  W ustawie powinny być zapisane  gwarancje dla mniejszości odnośnie wpływu na kształt jej reprezentacji w Komisji Wspólnej.

Reasumując Oświadczenie należy stwierdzić, że ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. stanowiła w dacie uchwalenia przełom w stosunkach Państwo –  mniejszości narodowe i etniczne, lecz przez 20 lat jej funkcjonowania zdezaktualizowała się i wymaga gruntownego przejrzenia i dostosowania do czasów współczesnych a przede wszystkim do zapisów art. 35 Konstytucji, który jest wyjątkiem od zasady równości praw i obowiązków obywateli. Naszym zdaniem ustawa w wielu miejscach wykracza poza zapis  art. 35, co kłóci się z istotą Konstytucji jako ustawy odnoszącej się do wszystkich obywateli. 

Roman Kwiatkowski
Prezes
Stowarzyszenie Romów w Polsce

Z głębokim smutkiem żegnamy Mariana Turskiego – wielkiego przyjaciela Romów, człowieka niezłomnych wartości, który przez całe życie walczył o pamięć i sprawiedliwość.

Marian Turski był historykiem, dziennikarzem i ocalałym z Holokaustu. Przez lata pełnił funkcję przewodniczącego Rady Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz członka Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Był także jednym z najważniejszych świadków historii, niestrudzenie przypominającym o konieczności walki z obojętnością wobec zła.

Zawsze podkreślał powinowactwo losu Żydów i Romów w czasie Zagłady, a pamięć o romskich ofiarach była dla niego równie ważna jak upamiętnienie własnego narodu. Nie tylko wspierał nasze działania na rzecz upowszechniania wiedzy o Holokauście Romów, ale także wielokrotnie zabierał głos w obronie naszej społeczności.

Jeszcze 2 sierpnia ubiegłego roku uczestniczył w organizowanych przez nas obchodach 80. rocznicy Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zagładzie Sinti i Romów w KL Auschwitz-Birkenau, gdzie przypominał o konieczności pamięci i sprzeciwu wobec obojętności.

Jego słowa – „Nie bądź obojętny” – stały się przestrogą dla kolejnych pokoleń. Podczas 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz-Birkenau mówił:

„Nie bądźcie obojętni, kiedy widzicie, że przeszłość jest naciągana do aktualnych potrzeb polityki. Nie bądźcie obojętni, kiedy jakakolwiek mniejszość jest dyskryminowana. Istotą demokracji jest to, że większość rządzi, ale demokracja polega na tym, że prawa mniejszości muszą być chronione. (…) Bądźcie wierni przykazaniu. Jedenaste przykazanie: nie bądź obojętny.”

Dziś, żegnając Go, obiecujemy, że będziemy nieść to przesłanie dalej.

Spoczywaj w pokoju, Przyjacielu!

Foto: Wojciech Grabowski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons, edit