Kalendarium Romskiego Holocaustu
15.9.1935
„Ustawy Norymberskie” – w komentarzu prawniczym stwierdza się: „Obca krew w Europie to żydowska i cygańska”, zabrania się Romom zawierania małżeństw mieszanych.
Listopad 1936
W Ministerstwie Zdrowia Rzeszy, w Instytucie Badania Higieny Rasy pod kierownictwem dra Roberta Rittera, rozpoczęto prace nad rozwiązaniem tzw. „kwestii cygańskiej”.
26.1.1938
Rozporządzenie wewnętrzne Heinricha Himmlera dotyczące tzw. „elementów złośliwie uchylających się od pracy”, na podstawie którego Romów aresztowanych w okresie od marca do kwietnia 1938 r. kierowano do KL Buchenwald.
Czerwiec 1938
Ponowne aresztowania Romów na terenie Rzeszy.
1.10.1938
Podporządkowanie Zigeunerstelle w Monachium Urzędowi Policji Kryminalnej Rzeszy w Berlinie jako „Centrali Zwalczania Plagi Cyganów w Rzeszy”.
8.12.1938
Rozporządzenie o „zwalczaniu plagi Cyganów”.
21.9.1939
Narada w Urzędzie Bezpieczeństwa SS w sprawie deportacji 30 000 Romów na teren okupowanej Polski.
17.10.1939
Pismo ogólne H. Himmlera do wszystkich posterunków policji i żandarmerii, w którym zabrania się Romom opuszczania ich dotychczasowych miejsc pobytu i nakazuje w ciągu trzech dni dostarczyć spisy ludności cygańskiej.
27.4.1940
Tajne pismo H. Himmlera zachęcające do zorganizowania deportacji Romów z Rzeszy do Generalnego Gubernatorstwa.
10.5.1940
Początek deportacji Romów z Rzeszy do Generalnego Gubernatorstwa.
Marzec 1941
Powstało „Archiwum Romów Cygańskich” przy Instytucie Badania Higieny Rasy (Instytut dra R. Rittera). Zawierało dane o 20 000 Romów.
7.8.1941
Wydano rozporządzenie H. Himmlera, według którego o dalszych deportacjach Romów niemieckich miał decydować Urząd Policji Kryminalnej Rzeszy na podstawie orzeczenia rzeczoznawców ds. rasowych.
10.10.1941
Narada w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy w sprawie deportacji Romów z Protektoratu Czech i Moraw.
Obóz dla Romów w getcie w Łodzi (Litzmannstadt)
5.11.1941 – 9.11.1941
Do obozu dla Romów w Łodzi skierowano 4996 osób, w tym 2686 dzieci. Przy transportach zmarło 11 osób. Między styczniem a kwietniem 1942 r. przeprowadzono likwidację Zigeunerlager Litzmannstadt. Romów osadzonych w tym obozie wymordowano w ośrodku masowej zagłady w Chełmnie nad Nerem.
Kwiecień 1942
Podczas transportów zmarło 11 osób.
18.9.1942
Minister sprawiedliwości Rzeszy przekazał jurysdykcję nad wszystkimi tzw. „elementami aspołecznymi”, w tym Romami, w gestię Reichsführera SS.
16.12.1942
Rozkaz H. Himmlera o utworzeniu na terenie KL Auschwitz-Birkenau oddzielnego obozu dla Romów, tzw. „Zigeunerlager”.
29.02.1943
Rozporządzenie wykonawcze RSHA do „Dekret-Auschwitz” (Auschwitz-Erlaß) dotyczącego deportacji Romów do KL Auschwitz.
Obóz Familijny dla Romów w KL Auschwitz-Birkenau
Luty 1943
Na terenie odcinka B II e w KL Auschwitz-Birkenau utworzono obóz familijny dla Romów (Zigeunerlager). Kierownikiem obozu został mianowany SS-Hauptscharführer Bruno Pfütze.
26.02.1943 – 6.03.1943
Łącznie w 4 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 828 osób.
15.03.1943
Pierwsze dzieci urodzone w Zigeunerlager to Anna Malik (nr ob. Z-1936) oraz Peter Wachler (nr ob. Z-2086). Obydwoje zginęli w obozie.
23.03.1943
Wieczorem w obozie cygańskim w Birkenau zarządzono blokadę obozu, podczas której wyprowadzono z baraków ok. 1700 mężczyzn, kobiet i dzieci, polskich Romów z Białegostoku. Jako podejrzanych o tyfus zamordowano ich w komorach gazowych. Nie wpisano ich do ewidencji obozowej i nie nadano im numerów.
Marzec 1943
Łącznie w 23 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 11 339 Romów (5570 mężczyzn, 5769 kobiet). Funkcję kierownika obozu Zigeunerlager objął SS-Obersturmführer Franz Johann Hofmann. W Zigeunerlager urodziło się 32 dzieci.
7.04.1943
Z obozu zbiegła Romka polska Stefania Ciurion (ur. 27.8.1909 r.), osadzona w KL Auschwitz-Birkenau 12.2.1943 r. jako więźniarka polityczna.
13.04.1943
Na polecenie oddziału politycznego osadzono w bunkrze bloku 11 w KL Auschwitz I Romów niemieckich: Arthura Buberneck (nr ob. Z-3343) i Georga Rempe (nr ob. Z-3359). Rozstrzelano ich 27.4.1943 r.
25.04.1943
Według nielegalnego meldunku obozowej organizacji ruchu oporu stan liczbowy Romów zarejestrowanych w KL Auschwitz-Birkenau wynosił ok. 12 000.
Kwiecień 1943
Łącznie w 10 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 2677 Romów (1322 mężczyzn i 1355 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 43 dzieci.
Maj 1943
Funkcję lekarza obozowego Zigeunerlager w Birkenau objął SS-Hauptsturmführer, dr filozofii i medycyny Josef Mengele. Prowadził on zbrodnicze eksperymenty na bliźniętach, zabijając osobiście część z nich.
16.05.1944
Wieczorem w obozie cygańskim zarządzono blokadę obozu i rozpoczęto jego likwidację. Na skutek czynnego oporu Romów władze obozowe akcję odwołały. Pierwsza próba likwidacji Zigeunerlager zakończyła się niepowodzeniem.
31.5.1943
Na polecenie kierownika obozu w bunkrze bloku 11 osadzony został Rom polski Jan Dittlow (nr ob. Z-7867). Rozstrzelany w tym samym dniu.
Maj 1943
Łącznie w 11 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 2014 Romów (1010 mężczyzn i 1004 kobiety).W Zigeunerlager urodziło sie 46 dzieci. W czasie ucieczki schwytani zostali dwaj więźniowie Romowie: Anton Delis (nr ob. Z-5175) i Paul Steinbach (nr ob. Z-5277). Osadzeni w bunkrze bloku 11, a następnie rozstrzelani.
2.6.1943
Podczas ucieczki schwytani zostali dwaj więźniowie Romowie: Stefan Siwak (nr ob. Z-102627) i Jan Burianski (nr ob.Z-5571). Osadzeni w bunkrze bloku 11 i po selekcji rozstrzelani 25.6.1943r.
3.6.1943
W bunkrze bloku 11 osadzony został podejrzany o próbę ucieczki więzień Rom polski Władysław Brzezinski (nr ob. Z-109320), którego 25.6.1943r. rozstrzelano. Funkcje kierownika obozu Zigeunerlager objat SS-Hauptscharführer Gerhard Palitzsch.
Czerwiec 1943
Łącznie w 4 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 14 Romów (11 mężczyzn i 3 kobiety) W Zigeunerlager urodzito sie 39 dzieci.
10.7.1943
W czasie ucieczki schwytany został więzień Rom niemiecki Jahann Reinhardt (nr ob. Z-113572). Osadzony w bunkrze bloku 11 i rozstrzelany 17.7.1943r.
20.7.1943
W bunkrze bloku 11 osadzony został Rom niemiecki Rudli Franz (nr ob. Z-5928) podejrzany o zamiar ucieczki. Rozstrzela- no go 29.7.1943r.
Lipiec 1943
Łącznie w 5 transportach przywieziono do KL Auschwitz – Birkenau 69 Romów (38 mężczyzn i 31 kobiety) W Zigeunerlager urodziło się 47 dzieci.
7.8.1943
W czasie ucieczki schwytani zostali dwaj więźniowie Romowie niemieccy: Robert Böhmer (nr ob. Z-3301) i Rudolf Adler (nr ob. Z-5639). Osadzeni w bunkrze bloku 11 i rozstrzelani 20.08.1943 r. Obowiązki kierownika obozu Zigeunerlager objął SS-Obercharfuhrer Ludwig Plagge.
Sierpień 1943
Łącznie w 7 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 801 Romów (353 mężczyzn i 448 kobiet) W Zigeunerlager urodziło sie 43 dzieci.
5.9.1943
Na polecenie kierownika obozu w bunkrze bloku 11 osadzony został więzień Rom Eduard Laubinger (nr ob. Z-5147). Rozstrzelano go 28.9.1943r. po selekcji w bunkrze bloku 11.
17.9.1943
W czasie ucieczki został ujęty Rom Erich Schmidt (nr ob. Z-268). Osadzony w bunkrze bloku 11 i rozstrzelany 21.9.1943г.
Wrzesień 1943
Łącznie w 8 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 53 Romów (32 mężczyzn i 21 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 30 dzieci. Funkcje kierownika obozu Zigeunerlager pelnit SS-Hauptschartührer Friedrich Harder.
Październik 1943
Łącznie w 14 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 168 Romów (92 mężczyzn i 76 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 23 dzieci. Na polecenie kierownika obozu w bun-krze bloku 11 osadzony został Rom czeski Wenzel Holomek (nr ob. Z-4738). Rozstrzelano go 9.11.1943r.
1.11.1943
Osadzony został w bunkrze bloku 11 podejrzany o ucieczkę Rom polski Konstanty Kwiatkowski (nr 131919). Zwolniony do obozu 23.11.1943r.
8.11.1943
Przeniesiono z Zigeunerlager do KL Natzweiler kilkuset zdolnych do pracy Romów.
9.11.1943
Osadzono w karnej kompanii 35 Romów. Jednego z nich skierowano do SK na 6-miesiecy, a pozostałych na okres aż do odwołania. Czterech spośród nich zwolniono do obozu 8.4.1944r., jednego 21.4.1944r. Franz Daniel (nr ob. Z-8792) i 27.11.1943 Johann Daniel (nr ob. Z-8803) zostali zastrzeleni podczas ucieczki 1.2.1944r. Pozostali zginęli miedzy 27.11.1943 a 29.5.1944r.
Listopad 1943
Łącznie w 11 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 67 Romów ( 39 mężczyzn i 28 kobiet). W Zigeunerlager urodzito sie 20 dzieci.
Grudzień 1943
Łącznie w 8 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 86 Romów (47 mężczyzn i 39 kobiet). Transportem z Belgii z obozu Malines przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 351 Romów, obywateli panstw: Belgii, Francji, Holandii, Niemiec i Norwegii. W Zigeunerlager urodziło sie 6 dzieci.
17.1.1944
Funkcje kierownika obozu Zigeunerlager objal SS-Oberscharführer Jakob Jochum oraz SS-Oberscharführer Herman Buch.
Styczeń 1944
Łącznie w 7 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 486 Romów (248 mężczyzn i 238 kobiet) W Zigeunerlager urodziło sie 7 dzieci.
1.2.1944
Podczas ucieczki z karnej kompanii w Birkenau zastrzelony został więzień Rom Jarosław Herak (nr ob. Z-4466) Z. Zigeunerlager zbiegła Romka polska Weronika Walansewicz (nr ob. Z-9611).
Luty 1944
Łącznie w 5 transportach przywieziono do KL Auschwitz- Birkenau 51 Romów ( 29 mężczyzn i 22 kobiety) W Zigeunerlager urodziło się 5 dzieci.
14.3.1944
Osadzono w karnej kompani w Birkenau na okres 6 miesięcy sześciu Romów: Dwóch z nich: Johann Geisler (nr ob. Z-3287) i Zacharias Reinhardt (nr ob. Z-9259) zginęło w trakcie odbywania kary.
Marzec 1944
Łącznie w 12 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 115 Romów (65 mężczyzn i 50 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 3 dzieci. Z KL Auschwitz-Birkenau przeniesiono do KL Buchenwald 884 więźniów Romów, a do KL Ravensbruck 473 więźniarki Romki.
15.4.1944
Funkcje kierownika obozu Zigeunerlager objął SS-Unterscharführer Georg Bonigut.
Kwiecień 1944
Łącznie w 9 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 960 Romów (455 mężczyzn i 505 kobiet) W Zigeunerlager urodziło się 7 dzieci.
Wieczorem w obozie cygańskim zarządzono blokadę obozu i rozpoczęto jego likwidacje. Na skutek czynnego oporu Romów, władze obozowe akcje odwołały. Pierwsza próba likwidacji Zigeunerlager zakończyła się niepowodzeniem.
16.5.1944
Ponad 1500 Romów przeniesiono z Zigeunerlager po nieudanej próbie jego likwidacji i umieszczono w KL Auschwitz I w blokach nr 9 i 10 z zamiarem wywiezienia wyselekcjonowanych do innych obozów koncentracyjnych.
23.5.1944
Z KL Auschwitz-Birkenau przywieziono do KL Flossenbürg 82 więźniów Romów a do KL Ravensbrück 144 więźniarki Romki.
24.5.1944
Łącznie w 9 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 361 Romów (181 mężczyzn i 180 kobiet) W Zigeunerlager urodziło się 9 dzieci.
Maj 1944
Osadzono w karnej kompanii w Birkenau 20 Romów na okres do odwołania. Georg Greis (nr ob. Z-6704) zginął w trakcie odbywania kary, pozostałych zwolniono do obozu 23.6.1944r.
13.6.1944
Łącznie w 3 transportach przywieziono do KL Auschwitz-Birkenau 31 Romów (17 mężczyzn i 14 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 10 dzieci.
Czerwiec 1944
W KI Auschwitz-Birkenau osadzono 21 Romów (14 mężczyzn i 7 kobiet). W Zigeunerlager urodziło się 1 dziecko.
Lipiec 1944
1408 Romów mężczyzn i kobiet przeniesiono z KL Auschwitz- -Birkenau do innych obozów.
2.8.1944
Po apelu wieczornym 2897 pozostałych w Zigeunerlager Romów, mężczyzn, kobiet i dzieci wywieziono samochodami ciężarowi do komór gazowych w krematorium V. Po zabiciu ich gazem, ciała pomordowanych spalono w dołach obok krematorium.
