Oświadczenie w sprawie Informacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na temat kontynuowania rządowego Programu integracji społecznej i obywatelskiej w Polsce w latach 2021–2030

Oświadczenie

Stowarzyszenia Romów w Polsce

z dnia 20 lipca 2021 r.

w sprawie Informacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na temat kontynuowania rządowego Programu integracji społecznej i obywatelskiej w Polsce w latach 2021–2030

Dziś sejmowa Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych ma zająć się na swoim posiedzeniu Informacjami Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na temat „Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021–2030” oraz na temat „Aktualnej sytuacji osiedla romskiego w Maszkowicach”. Informacje te opracował Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Program rządowy prowadzony jest praktycznie od 2001 r. (początkowo tylko w Małopolsce), czyli już 20 lat. Obecnie Departament przedstawił projekt jego kontynuacji w latach 2021–2030.

Stowarzyszenie Romów w Polsce od początku funkcjonowania Programu rządowego krytycznie odnosiło się do tego dokumentu i zdania tego nie zmienia.

Opracowując kolejny etap Programu rządowego, decydenci z Departamentu przed nawias wyciągnęli tezę, że mniejszości romskiej trzeba pomagać, gdyż jest ona – w przeciwieństwie do innych mniejszości narodowych i etnicznych – zagrożona wykluczeniem społecznym. Pojęcie to pojawiło się w dokumentach urzędowych dotyczących Romów i jest podstawowym argumentem co do potrzeby kontynuowania Programu rządowego. 

Jest ono nieprawdziwe i stygmatyzuje naszą mniejszość. Chcielibyśmy wiedzieć, w jakim znaczeniu pojęcie wykluczenia jest we wspomnianych dokumentach używane i na jakich badaniach opierają się opracowania, które się tym pojęciem posługują.

Romowie są społecznością wewnętrznie zróżnicowaną pod bardzo wieloma względami. Stwierdzenie, że Romowie są zagrożeni wykluczeniem, jest nieuprawnioną generalizacją, która tego zróżnicowania nie bierze pod uwagę. Sugeruje też, że istnieje związek pomiędzy byciem Romem a byciem wykluczonym, tak jakby sama romska tożsamość etniczno-narodowa była w jakiś sposób odpowiedzialna za wykluczenie wszystkich osób, które mają taką tożsamość. To zaś jest już pogląd niebezpiecznie zbliżający się do rasizmu. Apelujemy o zaprzestanie stosowania takich generalizacji i rezygnacji z czynnika etnicznego w polityce społecznej. Jeśli jacyś Romowie są istotnie „zagrożeni wykluczeniem” bądź wręcz „wykluczeni”, to zapewne w podobnej sytuacji znajdują się też inni, nieromscy Polacy. Nasze Stowarzyszenie stoi na stanowisku, że programy pomocowe powinny być kierowane do ludzi potrzebujących bez względu na ich tożsamość. Istnienie „programów romskich” adresowanych do wszystkich Romów, bez względu na ich status majątkowy i sytuację społeczną, ma charakter stygmatyzujący i przyczynia się do budowania negatywnego obrazu Romów w świadomości społecznej.

Chcielibyśmy też zwrócić uwagę na to, że błędem jest adresowanie programów pomocowych wyłącznie do kategorii osób uznanych za „zagrożone wykluczeniem” (nawet gdyby przyjąć, że w rzeczywistości wszyscy członkowie tych kategorii są jednakowo zagrożeni, co jest naszym zdaniem nieuprawnioną generalizacją). Rzecz bowiem w tym, że wykluczenie społeczne, zwłaszcza grup mniejszościowych, jest procesem, za który ktoś odpowiada. Wykluczenie społeczne nie jest po prostu pojęciem określającym sytuację kogoś np. bezrobotnego lub niewykształconego. W rzeczywistości określa ono pewne warunki strukturalne lub wręcz działania większości społecznej wobec mniejszości oparte na negatywnym jej postrzeganiu, które utrudniają członkom mniejszości zdobycie pracy lub wykształcenia. Pomoc wykluczonym może więc co najwyżej łagodzić skutki wykluczenia, ale nie likwiduje jego przyczyn. Te ostatnie można bowiem znaleźć w negatywnym nastawieniu większości społecznej – to zatem większość społeczna winna być adresatem programów mających na celu walkę z wykluczeniem. W tym zakresie jesteśmy jako Stowarzyszenie gotowi do współpracy w programach mających na celu zwalczanie rasistowskich uprzedzeń i negatywnych stereotypów składających się na zjawisko „antycyganizmu” – porównywalnego z antysemityzmem zbioru negatywnych postaw, wyobrażeń i działań wymierzonych w społeczność romską. Współpraca z Departamentem w tym zakresie musi jednak opierać się na dobrej woli obu stron.

Ponieważ są poważne wątpliwości co do potrzeby kontynuowania Programu rządowego w kolejnych latach, Departament potrzebował argumentu potwierdzającego tezę o wykluczeniu społecznym Romów. I znalazł taki argument w postaci funkcjonowania slumsowej osady romskiej w Maszkowicach (Wschodnia Małopolska). Zauważamy, że osada ta od dwudziestu lat pokazywana jest kolejnym posłom z Komisji, jako twarz Programu rządowego, by udowodnić tezę o potrzebie pomagania przez rząd mniejszości romskiej jako strukturalnie zagrożonej wykluczeniem społecznym. Co ciekawe, osada ta – pomimo wpompowania kilku milionów publicznych pieniędzy – ciągle się rozrasta i nic nie wskazuje na to, by coś w niej miało się zmienić na korzyść. Publiczne pieniądze zostały przeznaczone z Programu rządowego na inwestycje i remonty w tej osadzie, pomimo że lokalny inspektor nadzoru budowlanego wydał już prawomocne nakazy rozbiórki większości slumsów. Stowarzyszenie nasze przedstawiło plan likwidacji tej osady we współpracy z lokalnym samorządem terytorialnym, ale nikt naszej inicjatywy nie przejął, czyli dalej nielegalne slumsy będą „pudrowane”.

Potwierdzeniem tego myślenia jest porządek dzisiejszego posiedzenia Komisji, gdzie po punkcie dotyczącym Programu rządowego na lata 2021-2030 znalazł się punkt dotyczący aktualnej sytuacji osiedla romskiego w Maszkowicach. Punkt drugi dodano, by Departament mógł uzasadnić potrzebę kontynuowania Programu Rządowego, gdyż Romowie nie radzą sobie w życiu społecznym. A przecież to jest nieprawda, gdyż Romowie tak jak inni obywatele polscy dobrze sobie radzą i nie potrzebują wskazanej pomocy państwa. Jeśli potrzebują pomocy to wiedzą – tak jak i inni obywatele – do jakiej instytucji się zwrócić i w oparciu o jakie przepisy (np. MOPS PUP, NFZ).

Liczymy na to, że posłowie zadadzą kierownictwu Departamentu pytanie, po co funkcjonuje Program rządowy oraz jak długo jeszcze będą wydawane publiczne pieniądze, na coś co się nie sprawdza (co potwierdza kontrola NIK) oraz jest ekonomicznie i społecznie nieracjonalne (wydano do tej pory 533 mln zł).

Roman Kwiatkowski

Prezes Zarządu Stowarzyszenia