Z głębokim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci prof. zw. dr. hab. Wacława Długoborskiego.Odszedł 21 października 2021 r. w wieku 95 lat.

Nekrolog

W dziewięćdziesiątym piątym roku życia odszedł od nas historyk prof. dr hab. Wacław Długoborski. Jego czas dzieciństwa i wieku młodzieńczego dopełniał się na łonie typowej inteligenckiej, warszawskiej rodziny, której Pater Familiae miał ściśle określone poglądy społeczne i polityczne wywodzące się z endeckiej tradycji. II wojna światowa oznaczała dla niego naukę na tajnych kompletach, w której trakcie nauki został żołnierzem Armii Krajowej. Zimą i wiosną 1943 r. odbywał przeszkolenie wojskowe w ramach Szkoły Podchorążych Piechoty AK kryptonim Agrykola. 3 maja 1943 r. aresztowali go funkcjonariusze Kommadeur der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienstes für den Distrikt Warschau. Przez więzienie Pawiak w Warszawie trafił 25 sierpnia 1943 r. do KL Auschwitz, gdzie jako numer więźniarski 138871 spędził pięćset dwadzieścia jeden dni do momentu wyzwolenia w styczniu 1945 r. Okres powojenny to w życiu Profesora czas najpierw gruntownych studiów historycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, a później Uniwersytecie Wrocławskim. Z kolei po magisterium mozolnie szlifował swój warsztat naukowy historyka w trakcie studiów doktoranckich w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, a owocem tej pracy było w 1956 r. obronienie doktorskiej dysertacji Początki klasy robotniczej na Górnym Śląsku, której promotorem pozostawał prof. dr hab. Witold Kula. Ponad dwudziestoletnia wszechstronna działalność na niwie naukowej i dydaktycznej spowodowała jego habilitację oraz profesurę.  

Kariera nauczyciela akademickiego i praca z adeptami nauk historycznych stanowiła jeden z elementów działania Profesora. Równie ważnym aspektem było utrzymywanie interpersonalnych stosunków ze środowiskiem historyków co oczywiste polskich, ale także poza granicami Polski. Stąd jego wysiłki związane z nawiązywaniem długofalowych kontaktów z kolegami historykami z różnych europejskich krajów w tym przypadku głównie z obszaru niemieckojęzycznego. W ciągu swojej wieloletniej działalności zdołał sobie wypracować bardzo znaczącą pozycję wśród kolegów akademików w Niemczech, Austrii i Szwajcarii.

Podstawę jego zainteresowań naukowych stanowiły zagadnienia z zakresu historii gospodarczej, czego przejawem jest Zarys historii gospodarczej Polski do roku 1939 i Więź ekonomiczna między Zagłębiami Górnośląskim i Dąbrowskim w dobie kapitalizmu do 1877roku.  Druga z nich stanowiła istotny przyczynek do dyskusji nad obiektywnymi i subiektywnymi więzami łączącymi ziemie polskie w warunkach rozbicia politycznego oraz bardzo liczne artykuły tematyczne. Na kanwie tej ścieżki badawczej rozwijało się zainteresowanie Profesora historią społeczną w tym postawami, zachwianiami i interakcjami społecznymi. W tym zakresie tematycznym pragnę przypomnieć dwie jego dwie prace, Kollektive Reaktionen auf die deutsche Invasion und die Errichtung der NS Besatzungsherrschaft (Zbiorowe reakcje na niemiecką inwazję i ustanowienie władzy narodowosocjalistycznej), które ukazało się zbiorze opracowań pod redakcją prof. Wolfganga Benza, Anpassung – Kollaboration – Widerstand: kollektive Reaktionen auf die Okkupation, Typologie der Herrschaftsformen (Dopasowanie – Kolaboracja – Ruch Oporu, reakcje zbiorowe,  Typologia form panowania) i  Die deutsche Besatzungspolitik und die Veränderung der sozialen Struktur Polens 1939–1945 (Niemiecka polityka okupacyjna i zmiana społecznej struktury Polski 1939 – 1945). Wspomniane opracowanie ukazało się w tomie materiałów z naukowego kolokwium, które odbyło się w dniach 15 – 17 czerwca 1979 r. w Centrum Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Bochum, a wydana dokumentacja nosi tytuł Zweiter Weltkrieg und sozialer Wandel, Achsenmächte und besetzten Länder (Druga wojna światowa i zmiana społeczna w państwach Osi oraz w krajach okupowanych). Należy zaznaczyć, iż Profesor był orędownikiem i promotorem wprowadzenia dorobku wymienionego kolokwium w szerszy obieg naukowy oraz dołożył ogromnych starań organizacyjnych i redaktorskich przy procesie wydawniczym wspomnianego tomu, zostając jego redaktorem. Kończąc sekwencję omawiająca dorobek naukowy Profesora chciałby zadać retoryczne pytanie, które brzmi następująco Czy można być rasowym historykiem bez dążenia do jak najszerszego uprzystępniania źródeł archiwalnych? Świetnym przykładem w tej dziedzinie są dwa wydawnictwa źródeł, które dzięki wysiłkom Profesora stały się dostępne szerokim rzeszom historyków i miłośników historii: Śląsk w połowie XIX wieku wybór źródeł i Położenie ludności w rejencji katowickiej w latach 1939-1945. Ta druga pozycja ukazała się jako jedenasty tom serii wydawnictw źródłowych Documenta Occupationis. Obok publikacji archiwalnych źródeł przykładał również wielkie znaczenie do wywołanych nowych, nie tylko o charakterze spisanych relacji, ale również Oral History – historii mówionej utrwalonej w postaci wywiadów ze świadkami zapisanych na różnych nośnikach informacji. 

Auschwitz odcisnął w jego życiu szczególne piętno, stąd zapewne jego niebywała empatia jako naocznego świadka odnośnie do specyficznego zagadnienia z historii II wojny światowej i KL Auschwitz, a mianowicie prześladowań i zagłady Sinti i Romów. On jako pierwszy i do tej pory jedyny historyk z profesorskim tytułem uznał za wszech miar niezbędne i słuszne wprowadzenie do dyskursu naukowego zagadnienia badawczego, które wówczas zostało określone Zapomniany Holokaust, tj. prześladowanie i zagłada Sinti i Romów w okresie nazizmu. To była bardzo ważna sprawa, ale tylko połowa planu. Druga to przez profesjonalną podbudowę wprowadzenie go do powszechnej społecznej świadomości oraz budowanie tożsamości romskiej społeczności w Polsce. Przez pół 1991 r. przygotowywał międzynarodową konferencję na ten temat zagłady Sinti i Romów podczas II wojny światowej. Wspomniana konferencja odbyła się od 6 do 9 grudnia 1991 r. w Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu, a materiały z niej pod tytułem Sinti und Roma im KL Auschwitz 1943 1944. Vor dem Hintergrund Ihrer Verfolgung unter der Natziherrschaft (Sinti i Romowie w KL Auschwitz na tle ich prześladowania przez nazistowską władzę),  W. Długoborski (Hrsg. – wyd.) ukazały się siedem lat później nakładem Wydawnictwa Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu. Ten wyraźny sygnał zainteresowania problematyką romską zbiegł się z inicjatywami różnych środowisk romskich (Białystok, Kraków, Oświęcim), które miały na celu wyłonienie własnego przedstawicielstwa, a jego zadaniem miało być reprezentowanie interesów Romów. Wytworzony przez Profesora ferment zaowocował utworzeniem w 1992 r. Stowarzyszenia Romów w Polsce. Po wspomnianej konferencji Profesor pozostawał jednym z głównych orędowników szczególnej edycji źródeł. Wiosną 1992 r. rozpoczęto realizowanie przy pomocy technik komputerowych wydawnictwa źródłowego o fundamentalnym znaczeniu dla badań losów Sinti i Romów w czasach nazizmu, tj. Hauptvidenzbücher des Zigeunerlager im KL Auschwitz (Główne Księgi Ewidencyjne Obozu Cygańskiego), które zostało zatytułowane Memorial Book. The Gypsies at Auschwitz – Birkenau – Księgi Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz – Birkenau – Gedenkbuch. Die Sinti und Roma Konzentrationslager Auschwitz – Birkenau. Jednym z głównych inicjatorów tego przedsięwzięcia pozostawał Profesor, patronowali mu Państwowe Muzeum Auschwitz – Birkenau, Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Ośrodek Dokumentacji Historii i Kultury Sinti i Romów w Heidelbergu. Pracami redakcyjnymi kierował Jan Parcer, a Profesor oparzył ją obszernym erudycyjnym wstępem. Istniejące Stowarzyszenie Romów w Polsce za przyczyną Profesora od zarania przywiązywało szczególną wagę do zapewnienia zinstytucjonalizowanych form działania na niwie naukowej, tj. zobiektywizowanego poznania społeczności romskiej, a przez to kształtowania bogatego i różnorodnego obrazu tej mniejszości. W tym też czasie kiełkowała idea powołania do życia badawczej jednostki pod nazwą Romski Instytut Historyczny. Z różnych przyczyn, głównie finansowych nie zrealizowano wspomnianego zamierzenia (dopiero dobre kilka lat później na bazie Archiwum Stowarzyszenia Romów w Polsce powołano Romski Instytut Historyczny). Natomiast wtedy podjęto ogromny trud organizacyjny zmierzający do wydawania periodyku poświęconego historii i kulturze Romów. Od dwudziestu pięciu lat ukazuje się pod znamiennym tytułem Dialog – Pheniben. Kuratorstwo nad nim objął Profesor, a czasopismo zgrupowało się dość szerokie grono naukowców (więzień KL Auschwitz i emerytowany dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau Kazimierz Smoleń, prof. Lech Mróz, prof. Tadeusz Paleczny, dr Marian G. Gerlich,  dr Gejza Orlet, Jan Parcer, dr Jerzy M. Dębski). Wymieniony zespół przejawiał wiele inicjatyw, które zaowocowały licznymi pracami z różnych dziedzin oraz publikowaniem źródeł do historii i kultury Romów, a ukazywały się w serii Biblioteczka Cyganologii Polskiej, co w niezwykle wymierny sposób przyczyniło się do zaprezentowania szerszego i pełniejszego obrazu tej społeczności. Pięćdziesiąta rocznica likwidacji Zigeunerfamilienlager w KL Auschwitz II Birkenau przypadająca 2 sierpnia 1994 r. dała asumpt do zorganizowania wielkiej wystawy i dwóch tematycznych dokumentacji 50-lecie zagłady Romów w KL Auschwitz – Birkenau – Der 50. Jahrestag der Vernichtung Roma im KL Auschwitz – Birkenau i Los Cyganów w KL Auschwitz – Birkenau – Das Schicksal der Sinti und Roma im KL Auschwitz – Birkenau. Organizacją wystawy i pracami wydawniczymi zawiadywał Profesor, a wysiłek włożony w ich urzeczywistnienie uczcił pamięć niewinnie pomordowanych. Katalog zasług Profesora odnośnie do wprowadzenia zagadnienia prześladowania i zagłady Romów w obieg naukowy i powszechną świadomość historyczną społeczeństw wyczerpuje upór z jakim prezentował go poza granicami Polski.

Szanowny Profesorze żadne z Pana dokonań nie zostanie zapomniane przez społeczność Romów.

Drogi Profesorze – Sit Tibi Terra Lebis.

Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce  

            Roman Kwiatkowski 

Wyróżnione

Strona Stowarzyszenia Romów w Polsce powstała w ramach Projektu realizowanego z Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021-2030

STOWARZYSZENIE ROMÓW W POLSCE
ul. Berka Joselewicza 5
32-600 Oświęcim
tel. +48 338 426 989

Napisz do nas...

Aby wypełnić ten formularz, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce.